Lịch sử Việt Nam trải dài hàng nghìn năm với nhiều triều đại phong kiến ​​khác nhau. Mỗi triều đại đều có những vị vua tài ba, lỗi lạc đã có công lao to lớn trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước.

Thời đại dựng nước và giữ nước

Hùng Vương có công thống nhất các bộ lạc Lạc Việt và xây dựng quốc gia đầu tiên của người Việt.
An Dương Vương

An Dương Vương còn có tên thật là Thục phán, là người lập lên và cai trị đất nước Âu Lạc (nhà nước thứ 2 sau nước Văn Lang trong lịch sử Việt Nam).

Có một truyền thuyết gắn liền với vị vua này như sau: tương truyền rằng, An Dương Vương xây dựng thành Cổ Loa (kinh đô nước Âu Lạc) nhờ sự giúp đỡ của thần Kim Quy, và còn được thần trao cho móng để chế làm nỏ thần giúp chống giặc ngoại xâm. Lúc bấy giờ, Triệu Đà rắp tâm chiếm nước Âu Lạc mà nhiều lần tiến quân không thành nên dùng kế hoãn binh, cử con trai là Trọng Thủy sang cầu hôn công chúa Mỵ Châu (con gái An Dương Vương). An Dương Vương sơ xuất mắc mưu Triệu Đà, để Trọng Thủy đánh tráo nỏ thần dẫn đến mất nước.

Đây là một bài học vô cùng đắt giá về tinh thần cảnh giác đối với âm mưu xâm lược của ngoại bang trong công cuộc giữ nước. Mặc dù kết thúc bi tráng, nhưng những công lao dựng nước và cai trị đất nước của An Dương Vương là không thể phủ nhận. Vì vậy, An Dương Vương được coi là một trong những vị vua tài giỏi trong lịch sử dựng nước của dân tộc Việt Nam.

Ngô Quyền

Khi nhắc đến cái tên Ngô Quyền, không ai không biết tới trận chiến Bạch Đằng lịch sử, một thắng lợi vẻ vang cho thấy kết quả của con đường một nghìn năm đấu tranh chống Bắc thuộc của nhân dân ta.

Ngô Quyền sinh năm 898 ở Đường Lâm, Ba Vì (Hà Nội ngày nay) và mất năm 944. Ông còn được biết dưới tên gọi khác là Tiền Ngô Vương, vị vua sáng lập ra nhà Ngô. Lịch sử đã ghi lại chiến công dựng nước của Ngô Quyền từ đó các thế hệ sau học hỏi và noi gương. Sự nghiệp dựng nước của ông được đánh dấu từ năm 938, năm ông tập hợp lực lượng tiến quân ra bắc, tiêu diệt Kiều Công Tiễn, hạ thành Đại La. 

Năm 938, trận chiến nổi tiếng Bạch Đằng do ông chỉ huy đã đánh bại quân Nam Hán (Hoằng Tháo chỉ huy) làm tiền đề để đến năm 939, ông xưng vương đóng đô ở Cổ Loa (thành phố Hà Nội ngày nay).

Mặc dù, Ngô Quyền chỉ xưng vương mà chưa lên ngôi, đổi niên hiệu nhưng lịch sử đã ghi nhận ông là một vị vua chính thống với tài mưu giỏi mà đánh cũng giỏi. Nhờ chiến thắng Bạch Đằng, nước ta giành lại được độc lập, mở ra một thời kỳ xây dựng đất nước, kỷ nguyên của văn minh Đại Việt, văn hóa Thăng Long, kỷ nguyên phá Tống, bình Nguyên, đuổi Minh của các nhà Lý, Trần, Lê.

Đinh Tiên Hoàng

Đinh Tiên Hoàng có tên thật là Đinh Bộ Lĩnh sinh vào rằm tháng 2 năm Giáp Thân (22/3/924) tại thôn Kim Lư, làng Đại Hữu, châu Đại Hoàng (nay thuộc huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình). Ông là con trai của Đinh Công Trứ, Thứ sử Châu Hoan (Nghệ An) thời Dương Đình Nghệ (931 - 937) và Ngô Vương (938 - 944).

Dấu son trong sự nghiệp của Đinh Bộ Lĩnh là dẹp loạn 12 sứ quân và thống nhất đất nước lập ra nước Đại Cồ Việt. Trong quá trình xây dựng lực lượng chuẩn bị cho cuộc chiến ông đã thu nhận nhiều vị tướng tài giỏi như Phạm Cự Lượng, Phạm Hạp và đặc biệt là Lê Hoàn, sau là Tổng tư lệnh quân đội triều đình nhà Đinh, hiệu là Thập đạo tướng quân.

Loạn 12 sứ quân là một giai đoạn loạn lạc kéo dài hơn 20 năm (944-968) trong lịch sử nước ta, là cục diện của đất nước sau khi Ngô Quyền mất. Đinh Bộ Lĩnh là người xuất thân từ gia đình làm quan nên từ nhỏ đã am hiểu binh pháp và còn rất thông minh khi dùng binh. Khi dẹp loạn, thống nhất đất nước ông vận dụng rất khéo léo những kế sách chính trị và kết hợp với quân sự, ở mỗi một sứ, tùy vào địa hình, hoàn cảnh, thực trạng của sứ đó mà Đinh Bộ Lĩnh tìm ra cách đánh thích hợp như quân sự, liên kết hay dùng mưu dù hàng để đối phó.

Kết quả là tới năm 968 chiến tranh kết thúc, Vạn Thắng Vương (tên được xưng tụng) lên ngôi hoàng đế, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư. Thắng lợi này khẳng định một lần nữa xu hướng được thống nhất đất nước, tinh thần dân tộc và ý chí độc lập của toàn nhân dân.

Lý Thái Tổ

Lý Thái Tổ (8/3/974 – 31/3/1028) tên thật là Lý Công Uẩn) là vị hoàng đế sáng lập nhà Lý trong lịch sử Việt Nam, trị vì từ năm 1009 đến khi qua đời vào năm 1028. Xuất thân là một võ quan cao cấp dưới triều Nhà Tiền Lê, năm 1009, nhân khi vị vua cuối cùng của nhà Tiền Lê là Lê Long Đĩnh qua đời, con trai còn nhỏ, Lý Công Uẩn được lực lượng của Đào Cam Mộc và thiền sư Vạn Hạnh tôn làm hoàng đế.  Lý Công Uẩn lên làm vua tháng 11, ngày Quý Sửu, năm Kỷ Dậu (tức 21 tháng 11 năm 1009), đặt niên hiệu là Thuận Thiên, nghĩa là "theo ý trời".

Trong thời kỳ trị vì của mình, ông dành nhiều thời gian để đánh dẹp các nơi phản loạn, kinh đô được dời từ Hoa Lư về thành Đại La vào tháng 7 năm 1010 và thành này được đổi tên thành Thăng Long, mở đầu cho sự phát triển lâu dài của nhà Lý tồn tại 216 năm. Theo Đại Việt sử lược, năm 1028 (tức năm Thuận Thiên thứ 19), sức khỏe Lý Thái Tổ đã không được tốt, thường xuyên đau yếu. Ngày 31 tháng 3 năm ấy, Thái Tổ qua đời ở điện Long An, ở ngôi 19 năm, hưởng thọ 54 tuổi.

Lê Thái Tổ

Lê Thái Tổ tên thật là Lê Lợi, sinh năm 1385 và mất năm 1433. Ông là người lãnh đạo khởi nghĩa Lam sơn, giành độc lập cho nước Đại Việt và sáng lập nên nhà Hậu Lê.

Lê Lợi lớn lên trong bối cảnh triều Trần sụp đổ, các cuộc khởi nghĩa của nông dân và những cố gắng cải cách của nhà Hồ. Những biến động đó đã tác động 1 phần tới tư tưởng, nhận thức của ông tuy nhiên khi nhà Minh xâm lược và đô hộ Đại Việt, lòng yêu nước của ông mới ngày càng mạnh mẽ khiến ông không thể đứng ngoài cuộc đấu tranh cứu nước của toàn thể nhân dân nữa. Lê Lợi được coi là một nhà vua tài giỏi trong lịch sử vì sự thông minh trong từng trận đánh, cách mà ông giành lại độc lập cho đất nước. Từ khi khởi binh, ông đã nhận thấy sự thối nát và bất lực của triều Trần và biết rằng không thể lấy danh nghĩa là khôi phục Hậu Trần đặt cho phong trào cứu nước lúc bấy giờ.

Vì tài năng, uy tín và sự ảnh hưởng của mình, quân Minh đã từng nhiều lần và dùng nhiều thủ đoạn để dụ dỗ nhưng không thành. Sau đó, năm 1416, ông đã cùng Nguyễn Trãi và 17 người anh em khác kết nghĩa, nguyện thề sống chết ở Lũng Nhai. Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi trị vì đất nước trong 5 năm (1428-1433) đã khắc phục được những hậu quả thời Minh thuộc, xây dựng lại đất nước, đặt cơ sở vững chắc cho nền độc lập, thống nhất đất nước.

Quang Trung

Quang Trung hoàng đế sinh năm 1753 mất năm 1792 con trai của Nguyễn Phi Phúc (một người chuyên làm nghề buôn trầu và làm ăn phát đạt). Ông nổi tiếng về tài thao lược binh quyền và được đánh giá là vị vua toàn tài trong lịch sử dựng nước của dân tộc ta.

Từ xưa, Quang Trung đã được đánh giá là một vị vua toàn tài với những chính sách chính trị tài giỏi và là nhà quân sự xuất sắc. Sau thành công của cuộc khởi nghĩa Tây Sơn, chấm dứt cuộc nội chiến Trịnh-Nguyễn phân tranh và đánh bại các cuộc xâm lược Đại Việt của Xiêm La (phía Nam), Đại Thanh (phía Bắc) ông được nhân dân ca tụng là anh hùng áo vải, vị tướng bách chiến bách thắng của dân tộc. Bên cạnh đó, trong thời gian cai trị đất nước của mình ông có những cải cách tiến bộ để xây dựng Đại Việt.

Ngày nay, nhân dân nhiều nơi đã cho xây dựng lăng, lập đền thờ, dựng nhiều bảo tàng, tượng đài để tưởng nhớ những công lao to lớn của vua Quang Trung cho toàn dân tộc.

Thời đại cận đại

Nguyễn Ánh

Nguyễn Ánh, sau khi lên ngôi vua xưng là Gia Long, là vị vua sáng lập triều Nguyễn, triều đại phong kiến ​​cuối cùng trong lịch sử Việt Nam. Ông trị vì từ năm 1802 đến năm 1820 và được xem là một trong những vị vua có công lao to lớn nhất trong lịch sử nước ta.

Công lao đầu tiên và quan trọng nhất của vua Nguyễn Ánh là thống nhất đất nước sau nhiều năm chiến tranh loạn lạc. Sau khi nhà Tây Sơn sụp đổ, Nguyễn Ánh đã đánh bại các thế lực cát cứ, thống nhất đất nước vào năm 1802, chấm dứt thời kỳ chia cắt kéo dài hơn 200 năm. Việc thống nhất đất nước đã tạo điều kiện cho sự phát triển ổn định về kinh tế, văn hóa, xã hội trong suốt triều Nguyễn.

Bên cạnh đó, vua Nguyễn Ánh còn có công lao to lớn trong việc xây dựng và củng cố nhà nước phong kiến ​​độc lập. Ông đã ban hành nhiều chính sách sáng suốt để củng cố bộ máy nhà nước, xây dựng hệ thống luật pháp, tổ chức quân đội, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Nhờ những chính sách này, triều Nguyễn đã có được sự ổn định và phát triển trong suốt hơn 90 năm tồn tại. Nhìn chung, vua Nguyễn Ánh là một vị vua tài ba, anh minh, có công lao to lớn trong việc thống nhất đất nước, xây dựng và phát triển triều Nguyễn. Ông được nhân dân Việt Nam kính trọng và ghi nhớ.

Minh Mạng

Vua Minh Mạng tên là Nguyễn Phúc Đảm, sinh năm Tân Hợi (1791) tại làng Tân Lộc, Gia Định, con thứ tư của Gia Long và bà Thuận Thiên Trần Hoàng hậu. Khi Hoàng tử Cảnh mất, Nguyễn Phúc Đảm được lập làm Thái tử, khi Gia Long băng hà, được nối ngôi lúc đã 30 tuổi và đổi niên hiệu là Minh Mạng. Vua Minh Mạng được xem là vị vua anh minh nhất trong lịch sử triều Nguyễn. Chính nhà vua đã đưa kinh tế, chính trị, xã hội Việt Nam ta thời kỳ đó phát triển lên một bậc mới.

Sau khi lên ngôi Hoàng đế, vua Minh Mạng tiếp tục việc tu sửa kinh thành Huế, nhất là là cửa Ngọ Môn. Các sách thời đó đều khen ông là một nhà Vua văn võ kiêm toàn. Vua Minh Mạng bắt đầu một cuộc cải cách từ nội trị đến ngoại giao. Các nước láng giềng xa gần đều gửi sứ thần đến thông hiếu và vua cũng cử nhiều phái đoàn đến các nước đó để ban giao. Năm Mậu Tuất (1838) vua Minh Mạng đổi tên nước là Đại Nam. Cũng vì việc cấm đạo Thiên Chúa cho nên sự buôn bán với người nước ngoài cũng bị cản trở vì triều đình thấy thỉnh thoảng khi có chiếc tàu buôn lại thì lại có một vài người giáo sĩ Thiên Chúa giáo trên đó nên càng lạnh nhạt với người nước ngoài. Vua từ chối không tiếp một tàu ngoại quốc nào ngay cả tàu Pháp. Hai ông quan người Pháp (Chaigneau và vannier) làm trong triều đình từ thời Gia Long thấy vua Minh Mạng có vẻ không thích người ngoại quốc nên cũng xin từ chức rồi đem gia đình trở về Pháp.

Sau này triều đình Pháp có gửi sứ giả sang bang giao với Việt Nam nhưng vua không tiếp. Nước ta coi như bế quan tỏa cảng từ đó. Vua Minh Mạng mất năm Canh Tí (1840), thọ 50 tuổi, trị vì được 21 năm.

Hàm Nghi

Vua Hàm Nghi - biểu tượng cho tinh thần chống Pháp kiên cường của nhân dân Việt Nam. Hàm Nghi, tên húy là Nguyễn Phúc Cán, là vị vua thứ 8 và cũng là vị vua cuối cùng của triều Nguyễn. Ông trị vì từ năm 1885 đến năm 1901, tuy nhiên do còn nhỏ nên quyền hành thực tế nằm trong tay Tôn Thất Thuyết và các quan phụ chính.

Công lao to lớn nhất của vua Hàm Nghi là lãnh đạo phong trào Cần Vương chống Pháp. Sau khi vua Tự Đức qua đời, Pháp đã lợi dụng cơ hội để tăng cường ách đô hộ, buộc triều đình Huế ký Hiệp ước Hạm Nghi nhường cho Pháp một phần lãnh thổ và nhiều quyền lợi quan trọng. Trước tình hình đó, vua Hàm Nghi, tuy chỉ mới 13 tuổi, đã cùng Tôn Thất Thuyết ra chiếu Cần Vương kêu gọi nhân dân cả nước đứng lên chống Pháp. Phong trào Cần Vương đã diễn ra sôi nổi trong nhiều năm, gây cho thực dân Pháp nhiều khó khăn và tổn thất.

Mặc dù phong trào Cần Vương cuối cùng không thành công, nhưng vua Hàm Nghi đã thể hiện ý chí kiên cường, bất khuất, không chịu khuất phục trước kẻ thù xâm lược. Ông là biểu tượng cho tinh thần chống Pháp anh dũng của nhân dân Việt Nam và được nhân dân kính trọng, yêu mến.

Kết luận

Đây chỉ là một số ví dụ về các vị vua nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam. Mỗi vị vua đều có những đóng góp riêng cho sự phát triển của đất nước và được người dân Việt Nam ghi nhớ và tôn vinh.

Ngoài ra, còn có rất nhiều vị vua tài ba và lỗi lạc khác đã góp phần làm nên lịch sử hào hùng của dân tộc Việt Nam. Bạn có thể tìm hiểu thêm về lịch sử Việt Nam để biết thêm thông tin về các vị vua này.