"Đọc một câu thơ hay, ta thường có cảm giác đứng trước một bến đò gió nổi, một khao khát sang sông, một thúc đẩy lên đường hướng đến những vùng trời đẹp hơn, nhân tính hơn..." (Theo Lê Đạt, "Đối thoại...

       Mỗi một tác phẩm văn chương ra đời đằng sau đó đều chất chưa một bài học nhân sinh sâu sắc. Văn học sinh ra mang trong mình sứ mệnh làm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những con người bị cùng đường, tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn đến chân tường. Lê Đạt đã từng quan niệm: “Đọc một câu thơ hay, ta thường có cảm giác đứng trước một bến đò gió nổi, một khao khát sang sông, một thúc đẩy lên đường hướng thiện với những vùng trời tốt đẹp hơn, nhân tính hơn”. Điều đó được minh chứng qua tác phẩm “Cảnh ngày hè” của tác giả Nguyễn Trãi và “ Đọc Tiểu Thanh kí” của nhà thơ Nguyễn Du.

       Văn học nói chung và thơ ca nói riêng phải như một hồi chuông đánh thức người đọc trong tâm hồn, người nghệ sĩ phải làm sao để đứa con tinh thần của mình khi đến với bạn đọc là “một bến đò gió nổi”, một cơ hội trong suốt lộ trình dài đằng đẵng của cuộc sống, một ý nghĩ muốn khao khát thoát khỏi sự ràng buộc của cuộc đời. Mồi vẫn thơ cất lên phải có sự va chạm giữa tâm hồn và cảm xúc con người, ý thơ cho ta một thứ khát khao mãnh liệt với cuộc đời, hình ảnh của thơ tóe lên trong tâm trí của mỗi người với những quan niệm về nhân sinh, quan niệm về cái đẹp. Đến khi từng giai điệu trong thơ hoàn toàn dừng hẳn thì con người lại có một “khao khát sang sông”, một ước muốn thay đổi số phận, hướng con người ta đến những cái chân- thiện-mỹ trong cuộc đời. Quan niệm của Lê Đạt đã khẳng định chức năng và giá trị mà văn học đem đến cho cuộc sống của con người và vấn đề quá trình tiếp nhận phía độc giả.

       Trước hết đó là nỗi lòng của tác giả được bộc lộ thông qua cảnh vật thiên nhiên làm toát lên đặc trưng của thơ là “ tả cảnh ngụ tình”

       Trong “ Đọc Tiểu Thanh kí” hai câu đề Nguyễn Du viết:

“Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư”

Mục đích không nhằm để tả cảnh đẹp của Tây Hồ mà ẩn đằng sau sự thay đổi đó để nói lên một nỗi lòng về sự biến đổi của cuộc sống. Cách diễn đạt vừa tả thực vừa mang tính chất biểu tượng. "Tây hồ hoa uyển" cho thấy cuộc sống lặng lẽ của nàng Tiểu Thanh ở vườn hoa cạnh Tây Hồ – một cảnh đẹp nổi tiếng của Trung Hoa. Dường như trong con mắt của nhà thơ Nguyễn Du, những biến thiên của trời đất đều khiến ông có những rung cảm. Nhìn hiện tại để nhớ về quá khứ, câu thơ trào dâng một nỗi đau xót ngậm ngùi cho vẻ đẹp chỉ còn trong dĩ vãng.

“Rồi hóng mát của ngày trường”

Câu thơ cho người đọc thấy sự nhàn hạ trong một ngày hè của tác giả - một con người không bị vướng bận. Từ “rồi” tách biệt khỏi nhịp của câu thơ nhấn mạnh sự rảnh rỗi của nhà thơ. Nhưng khi đọc xong ngẫm kỹ và từng câu chữ ta lại cảm nhận được tiếng thở dài trong câu thơ, kết hợp với cụm từ thuở ngày trường tác giả lui về ở ẩn. Nhưng đằng sau sự nhàn rỗi. Đó là nỗi niềm ưu tư vướng bận với phận nước, phận dân. Tác giả nhàn thân nhưng không nhàn tâm.

“Hoè lục đùn đùn tán rợp giương

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương

lao xao chợ cá làng Ngư phủ

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương"

Một bức tranh mùa hè rực rỡ với những mảng màu tươi tắn cùng những hình ảnh đặc trưng của mùa hè.Nhà thơ không chỉ cảm nhận được hình sắc của thiên nhiên tạo vật mà còn nhận thấy một sức sống đang căng tràn, đang đùn đùn phun ra những sắc xanh, sắc đỏ của hoa lá cỏ cây.

        Nỗi niềm của người cầm bút luôn trăn trở suy tư về kiếp người từ đó chạm đến trái tim của độc giả suy nghĩ về nhân thế, thương cho những số phận bất hạnh.

“Chi phấn hữu thần liên tử hậu
Văn chương vô mệnh lụy phần dư

Cổ kim hận sự thiên nan vấn
Phong vận kỳ oan ngã tự cư”

Tài sức vẹn toàn nhưng nàng Tiểu Thanh lại có kết thúc chung của những con người "tài hoa bạc mệnh" có từ thời "cổ" chí "kim".Có tài, có sắc nhưng lại không thể an yên, vui vẻ với kiếp người.

"Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng

Dân giàu đủ khắp đòi phương"

Dù sống trong cảnh thanh nhàn nhưng Nguyễn Trãi vẫn nặng lòng với dân với nước, luôn ước mơ, khát khao về cuộc sống no đủ, ấm áp sung túc không chỉ trên quê hương ông mà còn trải khắp đất nước.

“Bất tri tam bách dư niên hậu, .
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?”

Nguyễn Du cũng mất đi nhưng không biết rằng có ai khóc Tố Như không. Câu hỏi cất lên mang đầy sự trăn trở về số phận mình. Ba trăm năm con số ấy là rất dài nhưng đến ngày nay thì người ta đã nhớ đến Nguyễn Du rất nhiều rồi.

      Cả Nguyễn Du và Nguyễn Trãi đều là những bậc thầy của nền văn học trung đại Việt Nam. Tác phẩm của ông đều để lại nhiều xúc cảm trong lòng độc giả cùng những bài học chiêm nghiệm sâu sắc. Hướng người đọc đến những giá trị nhân văn đích thực trong cuộc sống.