phân tích nhân vật ông Hai trong truyện ngắn Làng của nhà văn Kim Lân

Khi tạo nên một tác phẩm văn học, một nhà văn chân chính cho dù viết về đề tài nào thì điểm xuất phát và đích đến cuối cùng vẫn luôn hướng đến những sự trung thực và dung dị về còn người. Bởi vậy mà nhà văn Nguyễn Minh Châu từng nói rằng: "Văn học và đời sống là hai vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người". Khi đắm chìm vào mỗi tác phẩm, chúng ta lại bắt gặp những con người khác nhau với những nét tính cách khác nhau, tất cả đã tổng hoà tạo nên một thế giới văn chương đa sắc màu. Đến với truyện ngắn "Làng" của nhà văn Kim Lân, chúng ta được gặp một người nông dân hiền lành, chất phác, chịu khó với một trái tim yêu làng tha thiết, một linh hồn yêu nước đến nồng nàn - đó chính là nhân vật ông Hai.

Truyện ngắn "Làng" của nhà văn Kim Lân được ra đời vào năm 1948 với bối cảnh của một cuộc tản cư trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp. Truyện xoay quanh nhân vật ông Hai - một người nông dân làng chợ Dầu phải đi tản cư bởi chiến tranh. Thế nhưng trong ông vẫn luôn là những sự trăn trở, nhớ thương về làng mình với biết bao những lưu luyến khôn nguôi. Từ một con người yêu làng, yêu quê hương của mình ông đã trở thành người của kháng chiến, của cách mạng chung.

Ông Hai trước tiên hiện lên với hình ảnh của một người vô cùng yêu làng, tình yêu ấy thể hiện bằng cái sự hay khoe làng của ông. Có lẽ hình ảnh về ngôi làng thân thuộc ấy luôn in sâu, hiện hữu ở trong tâm trí người nông dân ấy để khi nói đến làng quê của mình thì "hai con mắt ông sáng hẳn lên, cái mặt biến chuyển, hoạt động". Hơn nữa, ông Hai khoe làng xuất phát từ sự nhiệt tình ở trong trái tim. Ông chẳng cần những người xung quanh chú ý, cũng chẳng biết họ có đang nghe hay không, ông nói như thể để thoả nỗi mong nhớ, để thể hiện sự tự hào của mình về làng. Thời gian trôi đi thì những lời kể của ông về ngôi làng thân thuộc ấy cũng có những sự biến chuyển. Thế nhưng tình yêu làng trong ông thì vẫn vậy, vẫn vẹn nguyên mà chẳng hề đổi thay.

Dù phải xa quê hương đến sống nơi đất khách quê người, thế nhưng tấm lòng của ông thì luôn hướng về quê hương, về làng. Trong ông là những mảng kí ức về ngày tháng được cùng các anh em đào đường, lấp ụ, xẻ hào, khuân đá.... Và càng hồi tưởng, nỗi nhớ ấy ở trong ông lại càng trào dâng mãnh liệt, nỗi nhớ ấy giống như những cơn sóng dồn dập đánh vào trái tim ông và để rồi ông Hai phải thốt lên: "Chao ôi, ông lão nhớ làng. Nhớ cái làng quá!". Ẩn sau sự nhung nhớ ấy chính là một niềm khao khát mãnh liệt được trở về chốn cũ, là một tình yêu làng bất diệt. Cũng vì nhớ, vì yêu làng đến da diết nên ông Hai thường hay tới phòng thông tin để nghe tin tức về kháng chiến. Trên đường đi, gặp ai ông cũng níu lại, cười cười, ông vui với cả cái nắng chang chang bởi Tây nó ngồi trong vị trí giờ bằng ngồi tù. Ông lại càng phấn khởi hơn khi nghe được những tin thắng lợi của kháng chiến, những chiến công đáng khâm phục của làng mình.

Thế nhưng trong lúc tâm trạng đầy phấn khởi như vậy ông Hai như chết lặng đi khi hay tin làng Chợ Dầu đã theo giặc. Lúc này "cổ ông lão nghẹn ắng hẳn lại, da mặt tê rân rân. Ông lão lặng đi, tưởng không thở được". Thế giới nội tâm đầy phức tạp của ông Hai đã được nhà văn Kim Lân làm hiện lên thật tài tình qua miêu tả chân thực nét mặt và cử chỉ của nhân vật. Ông lão bàng hoàng và sững sờ, như thể đang có một bàn tay vô hình bóp nghẹt lấy trái tim ông. Cái tin dữ ấy đến một cách đầy bất ngờ mà ông chẳng thể tiếp nhận được. Ông hỏi đi hỏi lại như đang hi vọng rằng đó chỉ là một lời đồn vô căn cứ: "Liệu có thật không hở bác. Hay là chỉ lại...". Và rồi khi được nghe câu trả lời đầy chắc nịch rằng làng Chợ Dầu "Việt gian từ thằng chủ tịch mà đi" thì tất cả trong ông như sụp đổ. Biết bao sự tin yêu, tự hào về chốn quê hương mà ông luôn đem đi khoe với mọi người như đã tan biến mất. Và rồi ông bâng quơ thốt lên: "Hà, nắng gớm. về nào". Câu nói nghe tưởng chừng rất bình thường nhưng là cái cớ để ông vin vào đó rời khỏi đây bởi ông chẳng thể nào có đủ can đảm đứng lại để nghe họ đàm tiếu về làng mình, về nơi mà ông đã từng vô cùng tự hào. Nếu như trên đường ông đi tới phòng thông tin vui vẻ, hiên ngang biết bao thì giờ đây, trên đường về ông lại "cúi gằm mặt mà đi". Lúc này, tâm trạng của ông lão đầy những ngổn ngang, như thể ông vừa mất đi thứ gì thiêng liêng lắm. 

Ôi, ngôi làng mà ông luôn tự hào, luôn khoe khoang như một điển hình về đấu tranh chống giặc ngoại xâm mà giờ đây ông lại nghe tin làng của mình theo giặc. Ông mang theo những hỗn độn về tới nhà rồi "nằm vật ra giường", ông chẳng còn tâm trí, sức lực để làm điều gì cả. Nhìn đám con của mình, trong tâm trí ông hiện ra bao câu hỏi đầy giằng xé, cay đắng: "Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu...". Nhà văn Kim Lân đã vô cùng thành công khi dùng nghệ thuật độc thoại nội tâm để thể hiện cho người đọc thấy nỗi lòng của ông Hai. Lão nông ấy vừa thương xót cho số phận chính mình, vừa thương cho đám trẻ non nớt ấy bởi đè nặng lên gia đình ông - những người làng Chợ Dầu giờ đây là cái tên "giống Việt gian bán nước". Chao ôi, sao giờ đây ông căm ghét lũ phản nước theo giặc đến vậy, Tất cả những nỗi phẫn uất, căm hận như được dồn nén vào từng câu chữ của ông: "Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này". Ông điểm lại trong đầu từng người anh em cùng nhau đồng cam cộng khổ, thế nhưng trong tâm trí ông những con người ấy đều tràn đầy một lòng yêu nước đến nồng nàn. Thế nhưng "Mà thằng chánh Bệu thì đích thị là người làng không sai rồi. Không có lửa làm sao có khói? Ai người ta hơi đâu bịa tạc ra những chuyện ấy làm gì?". Những suy nghĩ ấy cứ dồn dập kéo tới, như ngàn vạn nhát dao đâm vào tim ông và ông buộc phải tắt đi những đốm lửa niềm tin cuối cùng còn le lói. Trước tin dữ ấy, ông bất lực, tâm hồn ông đã bị những đau thương xâm chiếm không thể nào diễn tả bằng lời. Ông đau cho chính mình, đau cho làng và cả những người đồng hương chung cảnh hộ: "Lại còn bao nhiêu người làng, tan tác mỗi người một phương nữa, không biết họ đã rõ cái cớ sự này chưa?". Nỗi bứt rứt trong lòng của ông bị dồn nén, ông không muốn nghe đến những điều tồi tệ đó bởi nó chẳng khác nào việc xát muối vào vết thương. Nỗi lo ấy khiến ông trằn trọc không ngủ được, nó hành hạ ông cả về thể xác lẫn tinh thần. Từ khi đón tin dữ làng theo giặc, ông Hai chẳng khác nào người mất hồn. Ông cũng cảm thấy như thể mình là người có tội, ông tuyệt giao với mọi người và chẳng bước chân ra đến ngoài. Với ông, một người luôn yêu làng, tự hào về làng thì cái tin ấy chẳng khác nào một cú đánh trực diện, đánh vào tự tôn, danh dự của ông.

Và rồi gia đình ông thực sự rơi vào bế tắc khi mụ chủ nhà đánh tiếng muốn đuổi gia đình ông đi. Trong cái lúc tuyệt vọng tột cùng ấy, ông đã thoáng nghĩ hay quay trở về làng. Thế nhưng ông đã dập tắt ngay cái ý nghĩ đó bởi dù có yêu làng da diết đến đâu thì ông vẫn biết giờ làng đã theo gót Tây, "về làng tức là bỏ kháng chiến, bỏ cụ Hồ". Sự yêu nước vẫn đang không ngừng chảy khắp từng tế bào trong cơ thể của ông. Và rồi ông đã đưa ra một quyết định dứt khoát nhưng đầy đau đớn: "Làng thì yêu thật, nhưng làng theo Tây mất rồi thì phải thù". Đứng trước sự lựa chọn đầy khó khăn ấy, ông Hai đã một lần nữa khẳng định rằng tình yêu nước, yêu dân tộc của ông mạnh mẽ đến nhường nào.

Qua biết bao nhiêu những sự buồn vui lẫn lộn, những hi vọng rồi tuyệt vọng, từ hãnh diện tự hào đến những đau đớn tủi nhục thì cái tin làng cải chính đã đến với ông Hai. Ông như được tái sinh, như cởi bỏ được hết những gánh nặng đè lên ông bấy lâu nay và rồi "cái mặt buồn thiu mọi ngày bỗng tươi vui, rạng rỡ hẳn lên". Và rồi ông vui sướng đến tột độ, ông đi báo tin làng bị giặc phá với một niềm hạnh phúc "Tây nó đốt nhà tôi rồi ông chủ ạ, đốt nhẵn...". Chao ôi, ngôi nhà là một tài sản lớn lao thế nhưng lúc này nhà bị đốt ông lại thấy vui, ông vui bởi nó chứng tỏ một điều rằng làng ông không hề theo giặc và vẫn yêu nước, vẫn ủng hộ kháng chiến, ủng hộ cụ Hồ. Và từ lúc này đây ông đã thoát được cái tên "người làng Việt gian", ông lại tiếp tục được khoe khoang về ngôi làng mà ông rất đỗi yêu thương, tự hào.

Nhà văn Kim Lân đã vô cùng thành công khi xây dựng một cốt truyện tâm lý, tình huống truyện được tạo ra đầy căng thẳng để từ đó làm bộc lộ tâm trạng, tính cách của nhân vật. Ông cũng rất thành công khi sử dụng ngôn ngữ rất giản dị, chân thật của người nông dân Bắc Bộ để tạo nên sự gần gũi, thân thuộc với người đọc. Tất cả những yếu tố như nhân vật, ngôn ngữ, tình huống truyện... đã được tổng hoà, biến tấu một cách đầy khéo léo để cho người đọc cảm nhận được từng biến chuyển, bước ngoặt trong diễn biến tâm lý của nhân vật ông Hai.

Có thể nói Làng là một trong những truyện ngắn rất thành công về khả năng miêu tả tâm lý nhân vật của nhà văn Kim Lân. Nhân vật ông Hai là đại diện những người nông dân cần cù, chất phác, thật thà, dám hi sinh tất cả mọi thứ chứ không khuất phục giặc. Đó chính là vẻ đẹp tình yêu quê hương, đất nước, là sự giác ngộ cách mạng của những người nông dân ấy - một vẻ đẹp thật đáng trân trọng.