Phân tích bài thơ "Nói với em" của Vũ Quần Phương

     "Nói với em" là bài thơ dạt dào tình thương mến của Vũ Quần Phương. Trong mỗi câu thơ mở đầu, ba tiếng "Nếu nhắm mắt..." được điệp lại ba lần, qua đó nhà thơ khẽ nhắc các em thơ gần xa hãy nhắm mắt để lắng nghe, hãy nhắm mắt để hồi tưởng, hãy nhắm mắt để suy nghĩ.

Nếu nhắm mắt trong vườn lộng gió
Sẽ được nghe nhiều tiếng chim hay
Tiếng lích chích chim sâu trong lá
Con chìa vôi vừa hót vừa bay

Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện
Sẽ được nhìn thấy các bà tiên
Thấy chú bé đi hài bảy dặm
Quả thị thơm cô Tấm rất hiền

Nếu nhắm mắt nghĩ về cha mẹ
Đã nuôi em khôn lớn từng ngày
Tay bồng bế sớm khuya vất vả
Mắt nhắm rồi lại mở ra ngay.

        Bài thơ "Nói với em" của Vũ Quần Phương là một trong những bài thơ mang lại nhiều ấn tượng cho tôi từ  tuổi ấu thơ. Điều đó không phải vì lời thơ hay, cũng không phải vì dễ thuộc mà là vì câu cuối cùng "Mắt nhắm rồi lại mở ra ngay"; có lẽ không ít người cũng từng đặt dấu hỏi, tại sao mắt nhắm rồi lại mở ra ngay. Hồi nhỏ đã nhiều lần tôi đặt dấu hỏi, nhưng chưa tìm thấy một câu trả lời thích đáng, có lẽ thơ là như vậy chăng, là để người ta cảm nhận chứ không phải là để hiểu cặn kẽ. Nhắm mắt trong vườn thật khoan khoái, nhà thơ đã phát hiên ra một khoảnh khắc thư thái của tâm hồn. Tôi không những nghe thấy tiếng chim sâu ríu ra ríu rít, tiếng gió thổi nhè nhẹ và còn cả cảm nhận làn gió mát thổi vào mặt vào tóc và mùi cây cỏ, hương hoa. Cảm nhận đó quả là tươi trẻ và khó quên. Lớn lên tôi có nhiều dịp đi làm việc ở vùng nông thôn, vùng núi, đôi khi cái khoảnh khăc tuổi thơ lại tràn về và chợt nhớ lại bài thơ. Dĩ nhiên khó có thể vừa nghe được tiếng chim sâu lích chích, vừa nghe được tiếng con chìa vôi vừa hót vừa bay, mà cũng lâu lắm rồi tôi không thấy con chìa vôi nào cả. Đến thế hệ con tôi giờ đây sinh ra ở đô thị, có lẽ hiếm có cơ hội cảm nhận cái khoảnh khắc rất Việt Nam cách đây hơn 20 năm.

         Đoạn cuối của bài thơ có ba câu thực sự dễ hiểu nhưng đến câu cuối câu làm tôi suy nghĩ đi suy nghĩ lại hồi bé, rồi lại bỏ qua đi không cố hiểu ngọn ngành. Khi con tôi hỏi tại sao, suy nghĩ một lúc tôi mới trả lời là vì cha mẹ vất vả như vậy nên không dám nhắm mắt nữa mà phải mở mắt ra để làm việc gì đó giúp đỡ cha mẹ để cha mẹ vui và đỡ vất vả hơn. Nghe thế vợ tôi phản đối liền, cô ấy nói, vì tôi không vất vả như người mẹ, bồng bế con suốt đêm khi con ốm đau thì đâu có cảm nhận được. Khi bế con mệt mỏi quá mỗi lúc cơ thể mệt mỏi buồn ngủ rũ ra ngủ gật một cái mà không dám, phải mở mắt ra để trông con. Tôi nghĩ rằng cô ấy có lý. Không biết ý nhà thơ câu cuối là gì, nhưng tôi nghĩ cách lý giải của vợ tôi hợp lý hơn vì tôi cũng đã từng bế con khi nó mới ra đời, vừa bế vừa ru vì mỗi lần đặt xuống thằng bé lại khóc, chân tay thân thể mỏi rã rời mắt như díp lại mà không dám nhắm vì sợ nhắm lại thì ngủ mất và đánh rơi mất con. Có những bài thơ mà người ta có thể hiểu ngay, có những bài thơ mà tới khi gặp hoàn cảnh tương tự như nhà thơ ,người ta mới hiểu. Lại có những bài thơ đặc biệt như bài "nói với em", không phải trải nghiệm mà hiểu được mà hình như chỉ có từng người hiểu được thôi.

          Bài thơ "Nói với con" có một lối viết nhẹ nhàng mà thấm thía. Tác giả nhắc nhở tuổi thơ chúng ta phải biết học cách nghe, học cách nhìn, học cách nghĩ, nghĩa là phải biết sống đẹp, sống nhân hậu, sống có tình nghĩa thủy chung.