Trong truyện Giăng sáng (sáng tác năm 1943), Nam Cao viết về nhân vật Điền (một nhà văn) như sau: ... Đó là một cái mộng văn chương. Đã có một thời, Điền chăm chỉ đọc sách, viết văn. Điền nao nức muốn...

Nam Cao là một cây bút hiện thực xuất sắc của nền văn học Việt Nam. Trong suốt sự nghiệp cầm bút của mình, ông đã để lại rất nhiều tác phẩm có giá trị, tiêu biểu nhất phải kể đến Giăng sáng và Đời thừa. Hai tác phẩm này đều được sáng tác vào năm 1943. Điểm chung giữa hai tác phẩm chính là việc xây dựng thành công hình tượng nhân vật Điền và Hộ - đại diện cho tầng lớp trí thức nghèo đương thời.
Nhân vật Điền trong “Giăng sáng” sinh ra trong một gia đình đông anh em ở vùng quê nghèo khó. Cũng giống như bao thanh niên khác, Điền nuôi ước mơ thi đỗ và ra Hà Nội học Đại học. Sau bốn năm, Điền tốt nghiệp loại giỏi và xin được chân giáo viên trường tư. Tuy nhiên, mức lương ít ỏi khiến cuộc sống của Điền gặp nhiều khó khăn. Để trang trải cuộc sống, Điền phải từ bỏ thói quen hút thuốc, uống cà phê và dành dụm từng đồng.
Cũng vì nghèo khó, Điền dần mất đi đam mê với văn chương. Anh cảm thấy bất lực và buồn bã khi chưa thể xuất bản một tác phẩm nào. Không chỉ vậy, Điền còn bị chủ gạt lương, bắt lau sàn và dọn vệ sinh. Những điều đó càng khiến Điền thêm chán nản và tuyệt vọng.
Mặc dù vậy, Điền vẫn giữ được tấm lòng lương thiện và yêu thương mọi người. Khi thấy chị Tí dọn hàng muộn, Điền đã hỏi thăm và động viên chị cố gắng. Với Liên - cô gái làng chơi, Điền coi cô như một người bạn tri kỷ. Còn với chị em San, Điền giúp đỡ họ bằng cách dạy San học và mua quần áo mới cho San.
Điền là một người giàu lòng tự trọng. Khi bị chủ nhà ép dọn dẹp vệ sinh, anh đã thẳng thắn phản đối và đòi quyền lợi cho mình. Ngoài ra, Điền còn từ chối lời mời uống trà của ông chủ vì biết rằng đó là cách để ông ta lừa anh.
Tóm lại, nhân vật Điền trong "Giăng sáng" là một người trí thức nghèo, có tài năng và khát khao cống hiến. Tuy nhiên, cuộc sống khó khăn đã khiến anh dần mất đi niềm tin và hy vọng. Nhưng Điền vẫn giữ được những phẩm chất tốt đẹp như lòng tự trọng, tình yêu thương và sự quan tâm đến người khác.
Còn nhân vật Hộ trong “Đời thừa” là một nhà văn có tài, có tâm huyết với nghề. Anh luôn mong muốn viết được một tác phẩm để đời, nhưng cuộc sống cơm áo gạo tiền đã khiến Hộ dần đánh mất đi lý tưởng ban đầu. Từ một người chồng yêu thương vợ con, Hộ trở nên cay nghiệt, thậm chí là vũ phu. Điều này khiến cho Từ - người vợ hiền lành của anh - phải tìm đến rượu để giải khuây.
Hộ là một người có ý thức về trách nhiệm của mình. Anh luôn trăn trở về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống. Hộ cho rằng một tác phẩm văn chương đích thực phải có giá trị nhân đạo sâu sắc, phải phản ánh được những vấn đề bức thiết của xã hội.
Tuy nhiên, cuộc sống mưu sinh đã khiến Hộ phải viết những bài báo cẩu thả, vô bổ để kiếm tiền. Điều này khiến anh cảm thấy day dứt, dằn vặt. Hộ tự trách mình là kẻ “đời thừa”, không xứng đáng với danh hiệu nhà văn.
Bên cạnh đó, Hộ cũng là một người chồng, người cha có trách nhiệm. Dù phải lo toan cho gia đình, Hộ vẫn cố gắng dành thời gian bên vợ con. Anh luôn cố gắng bù đắp cho Từ bằng những cử chỉ ân cần, dịu dàng.
Có thể nói, nhân vật Hộ trong "Đời thừa" là một điển hình cho bi kịch của người trí thức trong xã hội cũ. Hộ là một người có tài năng, có tâm huyết nhưng lại bị cuộc sống xô đẩy, vùi dập. Bi kịch của Hộ cũng là bi kịch chung của tầng lớp trí thức tiểu tư sản trước Cách mạng tháng Tám.
Như vậy, qua hai nhân vật Điền và Hộ, chúng ta có thể thấy được số phận bi đát của người trí thức nghèo trong xã hội cũ. Họ là những người có tài năng, có khát vọng nhưng lại bị cuộc sống xô đẩy, vùi dập. Tuy nhiên, họ vẫn giữ được những phẩm chất tốt đẹp như lòng tự trọng, tình yêu thương và sự quan tâm đến người khác.