Nguyễn Công Hoan là một nhà văn nổi tiếng với những tác phẩm viết về cuộc sống của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Trong số các tác phẩm của ông, "Bà lái đò" là một trong những truyện ngắn xuất sắc nhất, thể hiện rõ nét tài năng và tấm lòng nhân đạo của Nguyễn Công Hoan.
Truyện ngắn Bà lái đò kể về cuộc đời của một người phụ nữ nghèo khổ, bất hạnh nhưng có tinh thần kiên cường, vượt lên trên hoàn cảnh để sống một cuộc đời ý nghĩa. Nhân vật chính trong truyện là bà lái đò, một người phụ nữ trung niên, góa chồng, sống cùng đứa con trai nhỏ trên chiếc thuyền nhỏ bé. Hàng ngày, bà chèo đò đưa khách qua sông, kiếm tiền nuôi con ăn học.
Cuộc sống của bà lái đò vô cùng khó khăn, vất vả. Bà phải làm việc cật lực suốt ngày đêm, không quản ngại mưa nắng, gió bão. Thu nhập từ nghề chèo đò cũng chẳng đáng là bao, đủ để bà lo cho con cái ăn học, chứ không dư giả gì. Tuy nhiên, bà lái đò vẫn luôn lạc quan, yêu đời, không bao giờ than vãn hay oán trách số phận. Bà luôn cố gắng hết sức mình để chăm sóc, nuôi dạy con cái nên người.
Bên cạnh đó, truyện còn phản ánh chân thực xã hội phong kiến đầy bất công, oan trái. Bà lái đò là nạn nhân của chế độ cũ, bị chồng bỏ rơi khi đang mang thai đứa con đầu lòng. Sau khi sinh con, bà phải một mình nuôi con, chịu đựng sự ghẻ lạnh, khinh bỉ của gia đình chồng. Bà đã phải trải qua biết bao cay đắng, tủi nhục, nhưng vẫn luôn giữ vững niềm tin vào cuộc sống, vào tương lai tươi sáng.
Qua câu chuyện về cuộc đời của bà lái đò, Nguyễn Công Hoan đã thể hiện tấm lòng nhân đạo sâu sắc của mình. Ông ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam, dù gặp nhiều khó khăn, gian khổ nhưng vẫn luôn kiên cường, vượt lên trên hoàn cảnh để sống một cuộc đời ý nghĩa. Đồng thời, ông cũng lên án xã hội phong kiến đầy bất công, oan trái, đã đẩy những người phụ nữ như bà lái đò vào bước đường cùng.
Về nghệ thuật, truyện ngắn Bà lái đò được xây dựng theo lối tự sự, kết hợp giữa yếu tố hiện thực và lãng mạn. Ngôn ngữ truyện giản dị, mộc mạc, gần gũi với đời sống hằng ngày của người dân lao động. Đặc biệt, Nguyễn Công Hoan đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật bà lái đò, một người phụ nữ giàu nghị lực, tình yêu thương và đức hi sinh.
Có thể nói, truyện ngắn Bà lái đò là một tác phẩm xuất sắc của Nguyễn Công Hoan. Truyện đã để lại trong lòng người đọc nhiều cảm xúc, suy nghĩ về cuộc sống, về con người.