Thạch Lam là một trong số những cây bút xác lập vị trí không thể thay thế trong Tự lực văn đoàn. Ông nổi bật với phong cách viết nhẹ nhàng, bình dị, giàu cảm xúc, đậm chất thơ. Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Thạch Lam, thể hiện rõ phong cách sáng tác của ông.
Truyện mở đầu bằng khung cảnh buổi sáng mùa đông. Chỉ sau một đêm mưa rào, trời bắt đầu nổi gió bấc. Nhân vật Sơn ngủ dậy thấy mọi người trong nhà, mẹ và chị… đều “đã mặc áo rét cả rồi”. Ngoài sân “Gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo. Bầu trời không u ám, toàn một màu trắng đục”. Những cây lan trong chậu “lá rung động và hình như sắt lại vì rét”. Sơn tỉnh dậy, cậu được mẹ cho mặc chiếc áo vệ sinh màu nâu sẫm với chiếc áo dạ khâu chỉ đỏ. Đó là những chiếc áo ấm của Duyên, đứa em gái đáng thương của Sơn đã mất năm lên bốn tuổi. Mẹ Sơn còn kể cho con nghe về thời điểm cái Áo len của Duyên “đắt bằng hai chiếc áo vải đông”. Qua chi tiết này, chúng ta có thể thấy được sự yêu thương của người mẹ đối với đứa con của mình. Người mẹ ấy luôn muốn dành những điều tốt đẹp nhất cho con của mình. Dù cuộc sống ngày càng phát triển, đồ dùng ngày càng rẻ đi, nhưng mẹ Sơn vẫn muốn giữ lại kỉ niệm cho con của mình. Điều đó thật ý nghĩa biết bao.
Sơn mặc xong áo ấm, chạy ra ngoài sân chơi. Lúc này, những cảnh chợ Tết cuối cùng cũng vãn hết. Những phế phẩm của phiên chợ còn lại chỉ là “rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía”. Sơn cùng với lũ trẻ con trong xóm – Chú Hoàng và Thú hàng xóm – cùng nhau chơi đùa. Nhưng chúng bỗng chợt nhìn thấy cô bé Hiên đang “co ro” bên cột quán với chiếc váy đen đã rách tả tơi. Làn da bám đầy những bùn đất, nửa người ngây ngật bởi chỉ mặc mỗi chiếc áo cánh ướt át, trong gió lạnh chỉ còn lại độc một chiếc áo lót. Thấy vậy, Sơn đã “động lòng thương” và chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, tới nỗi phải đem con cho họ. Sơn cùng với đám trẻ trong xóm đã bàn bạc và quyết định nhường lại chiếc áo bông cũ cho cái Hiên. Đây chính là hành động cao cả, thể hiện được tình yêu thương giữa con người với con người của những đứa trẻ. Chúng hiểu rõ hoàn cảnh của bạn mình, biết bạn đang chịu cái lạnh của thời tiết, của hoàn cảnh gia đình. Chiếc áo cũ là món đồ kỷ niệm của em Duyên, bây giờ lại tiếp tục cứu mạng cho một cô bé khác.
Khi về nhà, Sơn thấy thiếu cái gì đó. Một lúc sau, mẹ Hiên đã mang cái áo bông đến trả mẹ của Sơn. Sơn được mẹ hỏi về chiếc áo, ban đầu cậu bé có ý giấu. Nhưng sau đó, cậu đã kể lại câu chuyện cho mẹ nghe. Khi nghe mẹ nhắc tới việc mẹ của Hiên đem trả chiếc áo cũ, Sơn đã “rung ring”, dự cảm không lành. Nhưng sau cùng, mẹ của cậu đã đem cho Hiên chiếc áo cũ. Hành động này của mẹ Sơn đã khiến cho Sơn cảm thấy ấm áp hơn. Cả hai mẹ con đều “vui vẻ”, thoải mái khi giúp được một người có hoàn cảnh khó khăn hơn mình.
Bằng ngòi bút miêu tả tinh tế, tài hoa, Thạch Lam đã khắc họa thiên nhiên và con người vùng quê Bắc Bộ trong “Gió lạnh đầu mùa” một cách chân thực, sống động. Tác phẩm chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc, thể hiện tình yêu thương, sẻ chia giữa con người.