viet chuyện Phạm tử hử lên chơi Thiên tào

Hoàa Bìnhh

Văn học Trung Đại Việt Nam là một thời kỳ sáng lạng, thành công rực rỡ, và là tiền đề vững chắc cho văn học Hiện Đại nở rộ trên diễn đàn văn thơ cả trong và ngoài nước. Nói riêng về truyện truyền kỳ, ta có những cây bút tài ba như Đoàn Thị Điểm, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Vũ Phương Đề,... đặc sắc không kém có lẽ là Nguyễn Dữ. Nguyễn Dữ là một nhà văn ở ẩn, sống vào khoảng thế kỉ XVI, suốt sự nghiệp sáng tác của mình ông chỉ có một tập truyện duy nhất là “Truyền kỳ mạn lục.” Trong số đó, tác phẩm “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” cũng được trích từ tập “Truyền kỳ mạn lục”, như một thế giới thứ hai đã giúp Nguyễn Dữ truyền tải những cảm xúc sâu sắc về tình sâu nghĩa nặng giữa thầy và trò, từ đó khẳng định sự quan trọng của việc tôn sư trọng đạo. Những tình cảm đó tác giả đã gửi gắm lại trong đoạn trích sau.

Truyện “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” là một truyện truyền kì đặc sắc của Nguyễn Dữ, viết về chàng trai Phạm Tử Hư giỏi giang, hay kiêu căng, nhờ học nhà xử sĩ tên Dương Trạm nên đã thay tính đổi nết. Khi thầy mất thì chàng ở lại chăm sóc mồ mã cho thầy, đến năm 40 tuổi thì lên kinh theo học. Một sáng gặp lại người thầy đã mất, hai thầy trò hẹn nhau tối mai lại hàn huyên trò chuyện, nhân cơ hội Dương Trạm đã dạy bảo, khuyên răn trò mình thêm đôi điều hay lẽ phải, và cảm ơn trò vì sự tận tụy chăm sóc mồ mã của mình.

Đoạn trích này là một bài học nhân văn, sâu sắc cho những mỗi người trên đường đời mình đi. Hình ảnh Phạm Tử Hư “làm lều ở mả để chầu chực” hay câu nói của Dương Trạm: “Nhân thế ta vẫn để ý đến anh lắm…” cũng đã thể hiện sâu sắc chủ đề của câu chuyện, đó chính là ca ngợi tình nghĩa thầy trò sâu nặng, và qua đó đã nhấn mạnh việc tôn sư trọng đạo trong mỗi con người. Thứ tình cảm đó là một thứ tình cảm vô cùng thiêng liêng, cao quý, bởi vì giữa thế gian ta gặp biết bao nhiêu người, thế mà ta lại gặp được một người thầy dạy ta những bài học giá trị về cuộc sống, đồng hành cùng ta biết bao nhiêu chặng được học hành gian khổ.

Tác phẩm nói chung và đoạn trích “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” nói riêng, được kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố không gian và thời gian. Nhờ những đặc trưng cơ bản đó đã một phần đóng góp vào sự thành công của cả tác phẩm. Trong truyện, Nguyễn Dữ đã đan xen không gian và thời gian lại với nhau để tạo nên sự nhất quán trong mạch cốt truyện. Yếu tố không gian có các địa danh như “Cẩm Giàng”, “hồ Tây”, “Trấn Vũ cửa Bắc”, cho ta thấy được sự gần gũi với sinh hoạt hằng ngày của nhân vật với những địa danh xác thực, cụ thể trên Trái Đất. Đồng thời, câu chuyện cũng được tác giả kể theo một trình tự nhất định, sự kiện nào đến trước sẽ được sắp xếp trước, cùng với các cụm từ chỉ thời gian như “ba năm”, “năm bốn mươi tuổi”, “đời Trần”, “tối mai”, cũng gắn liền với sinh hoạt hằng ngày của nhân vật. Nhờ sự tự nhiên, dễ chịu trong cách hành văn và kể chuyện của mình, Nguyễn Dữ đã làm cho câu chuyện vừa mộc mạc giản dị, vừa hấp dẫn, lôi cuốn, giúp cho người đọc có thể theo dõi mạch truyện chính một cách dễ dàng.

Trong truyện truyền kì thì yếu tố đặc trưng là yếu tố kì ảo. Và trong tác phẩm “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” cũng vậy, nhờ có yếu tố kỳ ảo đã góp phần làm cho câu chuyện trở nên hấp dẫn, lôi cuốn người đọc hơn. Khi Phạm Tử Hư bắt gặp thầy mình dưới một hình dạng vô cùng hiển hách, uy linh thì vô cùng kinh ngạc, với một cỗ xe nạm hạt châu, kẻ theo hầu. Sự xuất hiện kì lạ đó cùng với lời giải thích của Dương Trạm trong buổi tối trò chuyện cùng Phạm Tử Hư đã giúp làm nên nét đặc trưng vốn có của truyện truyền kì, tạo nên sự hấp dẫn cho câu chuyện, ca ngợi phẩm chất cao đẹp của Phạm Tử Hư và dường như muốn bất tử hóa hình tượng nhân vật Dương Trạm.

Không chỉ việc xây dựng không gian, thời gian trong truyện này làm nên thành công cho tác phẩm, mà kể cả cách xây dựng nhân vật cũng được Nguyễn Dữ tỉ mỉ, trau chuốt sao cho hình tượng trở nên độc đáo, ý nghĩa nhất có thể. Nhân vật Phạm Tử Hư được xây dựng với nét tính cách “tuấn sảng hào mại không ưa kiềm thúc”, lại có cái “văn chương tài nghệ” “đương đời này không ai bì kịp”, nhưng lại có “cái tính hay kiêu căng”, nhờ có sự dạy bảo, rèn giũa của Dương Trạm mà Phạm Tử Hư đã trở thành một người “có đức tính tốt”, “có tính trung hậu, nết thành thực.” Đó là một người học trò sống đúng với chức trách của một người học sinh, thầy giảng thì trò học, thầy kêu sửa thì trò tập tành chỉnh đốn, để từ đó tạo dựng nên hình tượng của một con người vừa có tài lại vừa có đức. Từ góc độ nhân vật, chúng ta thấy được tác phẩm đã trở nên thành công hơn vì qua hình tượng nhân vật đã truyền tải được cho người đọc giá trị thực sự của một người học trò đối với người thầy của mình.

Đoạn trích “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” có cách trần thuật hấp dẫn, lôi cuốn, lại có hình tượng nhân vật độc đáo, tài giỏi, truyền cảm cao. Ngôn ngữ cũng được Nguyễn Dữ trau chuốt đến độ ngôn ngữ hình tượng, miêu tả sinh động, gần gũi với đời sống, phù hợp với niên đại, gợi lên bối cảnh xã hội đương thời. Với giọng văn mộc mạc, tự nhiên đã giúp cho người đọc dễ dàng tiếp nhận ý nghĩa của tác phẩm hơn. Đồng thời, tác phẩm cũng đã xây dựng được những thông điệp ý nghĩa, nhân văn, sâu sắc về tình thầy trò, truyền thống tôn sư trọng đạo và lòng biết ơn giữa kẻ theo học với người dạy.

Vượt lên trên mọi bờ cõi và giới hạn của thể loại truyện truyền kì, đoạn trích “Phạm Tử Hư lên chơi Thiên Tào” nói riêng và tác phẩm nói chung đã chuyển tải thành công, sâu sắc những đạo lý làm người, cùng với sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố nghệ thuật đặc trưng của thể loại truyện này. Chính Nguyễn Dữ đã gây dựng nên một xã hội thu nhỏ thông qua ngôn ngữ của chính mình, để ta vừa thấy được tài nghệ văn chương của người, vừa hiểu cuộc sống của nhân dân trong xã hội xưa và soi chiếu cho đời sống hiện nay, đưa những bài học giá trị về đạo đức làm người lên làm bài học chung cho người đọc và cả mọi thế hệ mai sau. Giúp chúng ta học được cách quý trọng, tôn vinh những người thầy dắt bước ta đi trên hành trình khai phá thế giới tri thức trong mỗi chúng ta.