Nguyễn Du là một đại thi hào dân tộc Việt Nam, ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm văn học có giá trị như: Thanh Hiên Thi Tập, Nam Trung Tạp Ngâm, Bắc Hành Tạp Lục... nhưng nổi bật nhất chính là kiệt tác Truyện Kiều. Tác phẩm không chỉ thành công về mặt nội dung mà còn rất xuất sắc về mặt nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật xây dựng nhân vật. Điều này được thể hiện rõ nét nhất qua nhân vật Thúy Kiều - nhân vật trung tâm của truyện.
Thúy Kiều là một cô gái tài sắc vẹn toàn, một tài năng hiếm thấy trong thiên hạ. Nàng thông minh bẩm sinh, có cốt cách thanh cao, tài hoa uyên bác: cầm, kì, thi, họa. Đặc biệt, với tài đánh đàn, nàng đã sáng tác một tác phẩm bất hủ "Bạc mệnh". Bằng ngòi bút miêu tả bậc thầy, Nguyễn Du đã khắc họa chân thực vẻ đẹp của Thúy Kiều cả về ngoại hình lẫn tính cách, tâm hồn. Vẻ đẹp của Kiều khiến hoa ghen, liễu hờn, đạt đến độ tuyệt mĩ, lí tưởng. Tuy nhiên, cuộc đời nàng lại gặp nhiều bi kịch, phải chịu nhiều đau khổ, bất hạnh. Số phận của nàng là điển hình cho số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến suy tàn.
Trước hết, Thúy Kiều mang vẻ đẹp của một trang giai nhân tuyệt thế. Vẻ đẹp ấy được tác giả miêu tả bằng bút pháp ước lệ tượng trưng, lấy thiên nhiên để gợi, miêu tả vẻ đẹp con người. Thiên nhiên thì hiển nhiên, muôn hình vạn trạng, mỗi loài mỗi vẻ. Và thiên nhiên cũng là chuẩn mực của cái đẹp ở đời. Trong đoạn trích "Chị em Thuý Kiều", Nguyễn Du tập trung miêu tả vẻ đẹp của Thuý Kiều. Ông đã dùng những từ ngữ chọn lọc, tinh tế để diễn tả điều đó. Ví dụ, khi nói về đôi mắt của Kiều, ông viết: "Làn thu thủy nét xuân sơn". Đôi mắt của nàng trong trẻo như làn nước mùa thu; đôi lông mày thanh tú như dáng núi mùa xuân. Chỉ hai câu thơ, Nguyễn Du đã cho người đọc thấy rằng Kiều có đôi mắt đẹp, long lanh, bí ẩn, quyến rũ. Một đôi mắt biết nói, biết khóc, biết mơ mộng. Tiếp theo, nhà thơ miêu tả mái tóc của Kiều: "Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da". Mái tóc của nàng đen mượt, óng ả như mây; làn da trắng ngần, mịn màng như tuyết. Đây là vẻ đẹp hoàn hảo, vượt trội so với tự nhiên, khiến tự nhiên phải "thua", "nhường". Nhưng Nguyễn Du không để nhân vật của mình trở nên phi thường, khác lạ. Nhà thơ tiếp tục sử dụng biện pháp tu từ ước lệ để miêu tả nụ cười của Kiều: "Một hai nghiêng nước nghiêng thành/Sắc đành đòi một tài đành hoạ hai". Nụ cười của nàng tươi tắn, rạng rỡ, làm say đắm lòng người. Nó có sức hút kỳ lạ, khiến mọi người phải ngưỡng mộ, yêu mến. Tổng kết lại, Thúy Kiều là một người con gái xinh đẹp, tài năng. Vẻ đẹp của nàng là sự kết hợp hài hòa giữa nhan sắc và tài năng. Đó là vẻ đẹp hoàn mỹ, lý tưởng, khiến thiên nhiên phải ghen tị.
Không chỉ vậy, Thúy Kiều còn là một người con hiếu thảo. Khi gia đình gặp biến cố, cha bị bắt, Kiều đã quyết định bán mình chuộc cha. Đây là hành động thể hiện tình yêu thương cha mẹ sâu sắc của nàng. Kiều sẵn sàng hy sinh bản thân để bảo vệ gia đình. Không chỉ vậy, Kiều còn là một người con gái chung thủy, son sắt. Khi bị lừa gạt, ép gả cho Mã Giám Sinh, Kiều vẫn luôn nhớ về Kim Trọng. Nàng đã nhờ Thúy Vân thay mình trả lời lời hẹn ước với Kim Trọng. Đây là hành động thể hiện tấm lòng chung thủy, son sắt của Kiều dành cho người yêu. Cuối cùng, Thúy Kiều còn là một người phụ nữ giàu lòng vị tha. Khi bị Tú Bà ép làm kĩ nữ, Kiều đã chấp nhận số phận, không oán trách ai. Nàng luôn mong muốn có một cuộc sống bình yên, hạnh phúc bên người mình yêu. Tóm lại, Thúy Kiều là một người con gái tài sắc vẹn toàn, có đầy đủ những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Việt Nam truyền thống. Nàng là một biểu tượng cho vẻ đẹp và phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam.
Tuy nhiên, cuộc đời của Thúy Kiều lại gặp nhiều bi kịch, bất hạnh. Nàng phải trải qua mười lăm năm lưu lạc, nếm trải đủ mọi cay đắng, tủi nhục. Nàng bị lừa gạt, ép gả cho Mã Giám Sinh, bị Tú Bà ép làm kĩ nữ, bị Sở Khanh lừa gạt, bị Hoạn Thư hành hạ,... Những bi kịch ấy đã khiến Kiều trở nên chai sạn, mất đi niềm tin vào cuộc sống. Nhưng dù vậy, Kiều vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp của mình. Nàng luôn khao khát được sống một cuộc sống bình yên, hạnh phúc bên người mình yêu.
Như vậy, Thúy Kiều là một nhân vật tiêu biểu cho số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến suy tàn. Cuộc đời của nàng là một bài ca về nỗi đau, bất hạnh nhưng cũng là một bản anh hùng ca về phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam.