phân tích bài thơ trào phúng thể thất ngôn bát cú đường luật

Bài thơ "Tự trào" của Nguyễn Khuyến là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ trào phúng của ông. Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, với những câu chữ ngắn gọn, súc tích nhưng lại ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc.

Bài thơ mở đầu bằng hai câu đề:

"Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai,
Cũng gọi ông nghè có kém ai."

Hai câu thơ này đã giới thiệu về nhân vật trữ tình - một ông quan lớn trong triều đình. Ông ta có đầy đủ những thứ cần thiết để trở thành một vị quan lớn như: cờ, biển, cân đai,... Tuy nhiên, ở đây, tác giả sử dụng từ "cũng" lặp đi lặp lại ba lần nhằm nhấn mạnh sự giống nhau giữa ông quan và những người khác. Điều này tạo nên cảm giác nhàm chán, tẻ nhạt, không có gì đặc biệt. Câu thơ tiếp theo: "Cũng gọi ông nghè có kém ai", càng khẳng định thêm điều đó. Từ "kém ai" ở đây mang ý nghĩa mỉa mai, châm biếm. Tác giả muốn nói rằng, dù ông quan có đầy đủ những thứ cần thiết để trở thành một vị quan lớn, nhưng so với những người khác thì chẳng có gì nổi bật.

Hai câu thực tiếp tục phát triển ý tưởng trên:

"Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,
Nét son điểm rõ mặt văn khôi."

Ở đây, tác giả sử dụng hình ảnh "mảnh giấy" và "nét son" để chỉ những thứ bề ngoài, hào nhoáng của ông quan. Mảnh giấy tượng trưng cho chức vụ, quyền lực mà ông quan đang nắm giữ. Nét son tượng trưng cho danh hiệu, học vị mà ông quan đạt được. Hai hình ảnh này đều là những thứ bên ngoài, dễ thấy, dễ nhận biết. Tuy nhiên, chúng lại không phản ánh đúng bản chất con người của ông quan. Ông quan chỉ là một kẻ tầm thường, vô dụng, không có tài năng, đức độ.

Hai câu luận tiếp tục đẩy mâu thuẫn lên cao hơn:

"Ghế tréo lọng xanh ngồi bảnh chọe,
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi!"

Hình ảnh "ghế tréo lọng xanh" gợi liên tưởng đến một vị quan lớn đang ngồi trên ghế cao, uy nghi, lộng lẫy. Tuy nhiên, ở đây, tác giả lại dùng từ "bảnh chọe" để miêu tả hành động của ông quan. Từ "bảnh chọe" vốn là từ ngữ chỉ hành động của trẻ con, nay được tác giả sử dụng để miêu tả một vị quan lớn, tạo nên sự tương phản hài hước, châm biếm. Câu thơ cuối cùng: "Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi!" càng khẳng định thêm sự vô dụng, tầm thường của ông quan. Ông ta nghĩ mình là đồ thật, là người có tài năng, đức độ, nhưng thực chất chỉ là một món đồ chơi, một trò đùa của số phận.

Như vậy, qua việc sử dụng các biện pháp nghệ thuật như: đối lập, tương phản, ẩn dụ, tác giả đã khắc họa chân dung một ông quan lớn vừa ngu dốt, vừa hợm hĩnh, vừa đáng thương hại. Đồng thời, qua đó, tác giả cũng bày tỏ thái độ phê phán, châm biếm đối với giai cấp thống trị đương thời.