phân tích bài thơ trào phúng bài bạn ghé chơi nhà

Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ lớn của dân tộc. Một trong những tác phẩm tiêu biểu cho phong cách sáng tác của ông đó chính là Bạn đến chơi nhà. Bài thơ đã ca ngợi tình bạn chân thành, thắm thiết:

"Đã bấy lâu nay bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng chợ thời xa."

Hai câu thơ mở đầu giống như lời chào hỏi thân mật của nhân vật trữ tình và người bạn của mình. Cụm từ "đã bấy lâu nay" không chỉ rõ thời gian là bao lâu nhưng nó thể hiện sự nhớ nhung, mong chờ gặp mặt của nhân vật trữ tình. Từ "bác" là cách gọi thân mật, thể hiện mối quan hệ gần gũi, thân mật như người thân trong gia đình. Việc sử dụng ngôn ngữ tự nhiên, gần gũi như một lời chào hỏi thân mật khiến cho câu thơ trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.

Sau lời chào hỏi thân mật, nhân vật trữ tình bắt đầu bày tỏ nỗi niềm của bản thân khi bạn đến thăm nhà:

"Ao sâu nước cả khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,"

Trong sáu câu thơ tiếp theo này, tác giả đã liệt kê hàng loạt những sự vật có trong nhà. Đó là ao sâu, vườn rộng, cải, cà, bầu, mướp,... Nhưng tất cả đều đang ở trạng thái khởi đầu, chưa thể dùng để tiếp đãi bạn bè. Ngay đến cả miếng trầu - thứ không thể thiếu khi tiếp khách thì ở đây cũng không có. Cách liệt kê các sự vật này càng trở nên vô nghĩa hơn khi chúng được đặt trong mối tương quan "khôn", "hở", "chửa", "mới", "vừa", "đương". Tất cả mọi thứ dường như đều trái với quy luật tự nhiên bởi mọi người đều muốn chuẩn bị tươm tất nhất để tiếp đón bạn bè. Vậy mà ở đây, nhà thơ lại để bạn của mình phải chứng kiến cảnh tượng chẳng có gì để tiếp khách.

Nhưng ẩn sâu trong những câu thơ tưởng chừng như trần thuật lại là nụ cười hóm hỉnh của nhà thơ. Ông đang trêu đùa chính mình, trêu đùa hoàn cảnh éo le của mình khi bạn đến chơi. Nhà thơ vốn nổi tiếng với thú điền viên, vậy mà bây giờ bạn đến chơi mà chẳng có gì để tiếp. Những hình ảnh trên không phải là thiếu thốn mà nó giống với một cuộc sống thôn quê hơn. Qua những câu thơ này, ta thấy được tâm hồn thanh bạch, giản dị của nhà thơ.

Và đến hai câu thơ cuối cùng, nụ cười ấy càng trở nên rõ nét hơn:

"Bác đến chơi đây, ta với ta!"

Nhà thơ đã sử dụng cụm từ "ta với ta". Trong bài Qua Đèo Ngang, Bà Huyện Thanh Quan cũng đã từng sử dụng cụm từ này để diễn tả nỗi cô đơn, trống vắng "Một mảnh tình riêng ta với ta". Nhưng đến Nguyễn Khuyến, cụm từ "ta với ta" lại mang ý nghĩa khác. Đó là sự gặp gỡ của hai tâm hồn, hai con người bình thường giản dị. Họ không cần cao lương mỹ vị, không cần mâm cao cỗ đầy, họ chỉ cần ngồi lại bên nhau để nói chuyện, để tâm tình. Nó gợi lên một tình bạn thiêng liêng, đẹp đẽ vượt lên trên những giá trị vật chất thông thường.

Bài thơ Bạn đến chơi nhà là một bài thơ đặc sắc của Nguyễn Khuyến. Với giọng thơ hóm hỉnh, ngôn ngữ bình dị, nhịp thơ nhẹ nhàng, bài thơ đã giúp người đọc cảm nhận được tình bạn tri kỉ, thắm thiết của nhà thơ.