Kim Lân là nhà văn chuyên viết truyện ngắn cua nền văn học hiện đại Việt Nam. Với vốn am hiểu sâu sắc và gắn bó với nông thôn và người nông dân nên truyện của ông thường xoay quanh những nếp sinh hoạt, cảnh ngộ, phong tục truyền thống của người nông dân Bắc Bộ. Nguyên cớ ấy đã giải thích vì sao kim lân lại viết thoe ngôi thứ 3 đặt nhân vật tôi vào chính anh để dễ dàng bộc lộ những cảm xúc suy nghĩ về vợ nhặt. Truyện ngắn Vợ nhặt rút từ tập Con chó xấu xí xuất bản năm 1962. Tiền thân của truyện ngắn này là tiểu thuyết Xóm ngụ cư được viết ngay sau Cách mạng tháng Tám nhưng dang dở v à mất bản thảo. Sau khi hòa bình lập lại (năm 1954), ông dựa vào một phần truyện cũ để viết truyện ngắn này. Nhan đề vừa gợi lên tiếng cười châm biếm vừa ẩn chứa nỗi buồn xót xa, thảm hại về số phận những người nghèo khổ.
Nhân vật chính của tác phẩm là Tràng, một người đàn ông xấu xí, thô kệch và có tính tình ngờ nghệch. Anh ta sống cùng mẹ già trong căn nhà tồi tàn ven thành phố. Hàng ngày, Tràng làm nghề kéo xe bò thuê để kiếm sống qua ngày. Trong lúc nạn đói hoành hành, anh ta bất ngờ có vợ chỉ bằng mấy câu hò và vài bát bánh đúc. Người phụ nữ khốn khổ đồng ý theo không Tràng vì muốn có chỗ nương tựa. Điều này khiến Tràng cảm thấy vừa mừng vừa lo.
Sự kiện Tràng có vợ đã gây xôn xao cả cái xóm ngụ cư đang ngập trong bóng tối của cơn đói khát ghê rợn. Từ cụ Tứ, lũ trẻ đến dân xóm ngụ cư đều cảm thấy kinh ngạc trước việc anh ta có vợ. Họ không tin vào mắt mình bởi "người ta có gặp bước khó khăn đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình. Mà con mình cũng mới có vợ được...". Việc Tràng có vợ đã làm cho cụ Tứ lo âu, còn bản thân anh ta thì vừa "ngượng ngùng" lại vừa "vui sướng, pha lẫn hãi sợ". Nhưng tất cả họ đều đón nhận niềm vui ấy một cách chân thật nhất.
Bữa cơm đầu tiên đón nàng dâu mới về, Tràng đãi hai người ăn một bữa rau chuối và một đĩa muối ăn với cháo, nhưng lại rất nồng nàn, đầm ấm. Bà cụ Tứ nói toàn chuyện vui, chuyện sung sướng sau này. Qua đó, ta thấy được niềm hi vọng mãnh liệt của bà cụ Tứ, của Tràng và cả cô vợ nhặt nữa. Họ nghèo khổ nên chỉ có tấm lòng và tình yêu thương mới có thể an ủi, động viên nhau vượt qua cơn đói khát.
Truyện Vợ nhặt đã phản ánh tình cảnh thê thảm của nông thôn Việt Nam trong nạn đói khủng khiếp năm 1945. Đồng thời, lên án tội ác tày trời của thực dân Pháp và phát xít Nhật đã gây ra nạn đói này. Mặt khác, tác phẩm còn thể hiện tinh thần nhân đạo cao cả của nhà văn Kim Lân. Ông đã ca ngợi vẻ đẹp kì diệu tiềm ẩn trong mỗi con người ngay trên bờ vực của sự chết chóc, tai họa. Đó là sự khao khát hạnh phúc, là tình yêu thương, đùm bọc giữa con người với con người.
Với ngòi bút tài hoa cùng khả năng xây dựng nhân vật đặc sắc, nhà văn Kim Lân đã tạo nên một tình huống truyện độc đáo, hấp dẫn. Nghệ thuật khắc họa tâm lí nhân vật tài tình, ngôn ngữ đối thoại tự nhiên, mang đậm chất nông thôn đã góp phần tạo nên thành công cho tác phẩm.
Qua truyện ngắn Vợ nhặt, Kim Lân đã khẳng định rằng dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, thậm chí là cận kề bên cái chết thì con người vẫn luôn khao khát tình yêu thương, vẫn luôn ước mơ về một cuộc sống hạnh phúc, đủ đầy.