cách phân tích 1 tác phẩm thơ

Trong nền văn học Việt Nam, Xuân Diệu được mệnh danh là “nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới”. Với giọng thơ sôi nổi, ân tình mà đắm say, yêu đời, nhà thơ đã để lại vô vàn tác phẩm giá trị. Tiêu biểu trong đó phải kể đến Vội vàng. Tác phẩm đã cho thấy tình yêu cuộc sống tha thiết cùng quan niệm nhân sinh mới mẻ của thi sĩ.
Khổ đầu bài thơ là những ước muốn táo bạo của nhà thơ. Ông muốn “tắt nắng”, muốn “buộc gió” để giữ gìn mãi hương sắc của trời đất:
“Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất;
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hương đừng bay đi.”
Cụm từ “tôi muốn” được nhắc lại hai lần, đi kèm với những động từ mạnh “tắt”, “buộc” thể hiện ước muốn mãnh liệt của nhà thơ. Nguyện vọng ấy thật kì lạ khiến chăng? Nhưng với Xuân Diệu, chẳng có gì là không thể. Bởi lẽ, thiên đường ngay bên cạnh chúng ta. Thiên nhiên tạo vật gợi niềm hạnh phúc nhưng vẫn chưa đủ cho khát vọng bất tử hóa cái đẹp.
Nhà thơ tiếp tục chiêm ngưỡng bức tranh thiên nhiên với muôn vàn nét vẽ hấp dẫn:
“ Của ong bướm này đây tuần trăng mật;
Này đây hoa của đồng nội xanh rì;
Này đây lá của cành tơ phơ phất;
Của yến anh này đây khúc tình si;
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi,
Mỗi buổi sớm, thần Vui hằng gõ cửa;
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần;
Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa:
Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân.”
Bức tranh thiên nhiên hiện lên tràn đầy sức sống với sự góp mặt của trăm ngàn loài hoa, loài chim. Tất cả đều mang vẻ đẹp tươi mới, quyến rũ của tạo vật. Điệp ngữ “này đây” đứng đầu câu và được nhắc đi nhắc lại bốn lần vừa diễn tả cảm xúc ngất ngây trước khung cảnh thiên nhiên tuyệt vời, vừa khẳng định sự hiện hữu lâu bền của những hình ảnh, sắc màu tuyệt diệu ấy. Niềm vui sướng hân hoan đến cực độ khiến nhà thơ phải thốt lên rằng: “Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa”. Dường như, thi nhân đang chìm đắm trong giây phút hạnh phúc tột cùng. Nhưng ngay trong khoảnh khắc đó, ông chợt nhận ra rằng những thứ tươi đẹp kia rồi sẽ tan biến đi, giống như mùa xuân qua đi thì nắng hạ tới. Vì vậy, ông chỉ dám hạnh phúc một nửa mà thôi.
Đang trong dòng cảm xúc miên man, nhà thơ bỗng giật mình tỉnh ngộ, nhận ra bi kịch của bản thân:
“Xuân đương tới, nghĩa là xuân đương qua,
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,
Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất.”
Cách ngắt nhịp linh hoạt cùng biện pháp điệp cấu trúc “nghĩa là…” diễn tả chân thực sự đối lập sâu sắc giữa thời gian và con người. Thời gian luôn vận động theo quy luật tuần hoàn riêng của nó. Trong khi đó, cuộc đời con người lại quá ngắn ngủi. Vậy nên, nhà thơ cảm thấy tiếc nuối khi không thể tận hưởng hết vẻ đẹp nơi trần thế. Từ đó, ông rút ra triết lí sâu sắc:
“Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,
Không cho dài thời trẻ của nhân gian,
Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn,
Nếu đến nữa không phải rằng gặp lại.
Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi,
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời;
Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi,
Khắp sông núi vẫn than thầm tiễn biệt…”
Con người mong muốn được trường tồn mãi mãi với không gian thiên nhiên rộng lớn. Ấy vậy mà trước quy luật tự nhiên, nguyện ước ấy chẳng thể nào thực hiện được. Tuổi trẻ qua đi thì cuộc đời cũng chẳng còn ý nghĩa gì nữa. Những câu thơ đau đớn, xót xa vì nhận ra quy luật vĩnh hằng của tạo hóa.
Từ nỗi tiếc nuối mênh mông, nhà thơ đã nảy ra khát khao được sống trọn vẹn từng phút giây của cuộc đời. Ông muốn ôm hết hương sắc của cuộc đời, tận hưởng hết vẻ đẹp mà thượng đế ban tặng:
“Ta muốn ôm
Cả sự sống đang bắt đầu mơn mởn;
Ta muốn riết mây đưa và gió lượn,
Ta muốn say cánh bướm với tình yêu,
Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
Và non nước, và cây, và cỏ rạng,
Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng,
Cho no nê thanh sắc của thời tươi;
– Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!”
Một loạt động từ mạnh “ôm”, “riết”, “say”, “thâu”, “cắn” thể hiện khát khao mãnh liệt của thi nhân. Nhà thơ muốn ôm trọn cả sự sống căng tràn nhựa sống, muốn sở hữu tất thảy mọi thứ trên thế gian này. Đặc biệt, ông muốn chiếm hữu cả mùa xuân – thời điểm đẹp đẽ nhất của một năm. Qua đó, ta thấy được tình yêu cuộc sống đến điên cuồng của Xuân Diệu.
Bài thơ Vội vàng đã giúp độc giả hiểu thêm về phong cách thơ của Xuân Diệu. Đó là sự kết hợp hài hòa giữa mạch cảm xúc dâng trào và mạch lí luận chặt chẽ. Cùng với đó là sự kết hợp tài tình giữa bút pháp lãng mạn và trữ tình, tạo nên những giá trị đặc biệt cho tác phẩm.
Với những giá trị đó, Vội vàng đã trở thành một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của Xuân Diệu nói riêng và phong trào Thơ mới nói chung. Tác phẩm in đậm dấu ấn của nhà thơ “mới nhất trong các nhà thơ mới” (Hoài Thanh).