phân tích bài thơ ngắm trăng của Hồ Chí Minh

Hồ Chí Minh không chỉ được biết đến với vai trò một nhà cách mạng vĩ đại, mà còn là một thi nhân, một nghệ sĩ. Tâm hồn người nghệ sĩ ấy đã bị hồn thiên núi sông, hồn quê hương xao động, rung lên những tiếng tơ lòng trước vẻ đẹp cảnh trời mây non nước hùng vĩ, nên thơ của đất nước Việt Nam. Trong đó, ta có thể kể đến bài thơ Ngắm trăng được trích trong tập Nhật kí trong tù.

Bài thơ Ngắm trăng được sáng tác trong hoàn cảnh Người bị bắt giam trong nhà tù Tưởng Giới Thạch đã thể hiện được tình yêu thiên nhiên cùng phong thái ung dung, tinh thần thép của người tù cách mạng vĩ đại Hồ Chí Minh.

Trong đêm khuya nơi chốn tù ngục lạnh lẽo, oi bức, ngột ngạt, Bác Hồ làm sao có thể thưởng thức được vẻ đẹp của trăng như những thi nhân xưa?

"Ngục trung vô tửu diệc vô hoa
Đối thử lương tiêu nại nhược hà?"
(Trong tù không rượu cũng không hoa
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ).

Câu thơ đầu vừa nói lên cái thực tế của nhà tù, vừa nói lên những giây phút trăn trở của thi nhân khi đứng trước cảnh đẹp của vầng trăng đang tỏa sáng nơi ngoài khung cửa nhà lao. Chốn lao tù với đặc trưng "không rượu cũng không hoa" gợi lên cho ta cái hiện thực trần trụi, cái khốn khổ của người tù. Cái khốn khổ ấy không phải là ở chỗ "không rượu cũng không hoa" mà cái khốn khổ chính ở chỗ tâm hồn người tù khi đối diện với cảnh đẹp của vầng trăng lại thấy băn khoăn, trăn trở vì không có gì để có thể tôn vinh vẻ đẹp ấy. Từ "nại nhược hà?" như chứa đựng nỗi niềm chua xót, bẽ bàng trước cảnh thật éo le. Như vậy, hai câu thơ đầu vừa nói lên cái hiện thực khốc liệt của nhà tù Tưởng Giới Thạch, vừa thể hiện nỗi niềm băn khoăn của thi nhân trước cảnh đẹp, điều này cho thấy tâm hồn rất mực tài hoa, tinh tế của Người.

Nếu như ở hai câu thơ đầu Người chưa thể đón nhận vẻ đẹp của trăng bởi căn phòng lao không thích hợp để thưởng trăng thì đến hai câu thơ sau, người đọc đã có thể cùng Bác ngắm trọn vẹn vầng trăng của đêm ấy.

"Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt
Nguyệt tòng song khích khán thi gia."
(Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.)

Bác lặng lẽ, say mê ngắm ánh trăng sáng ngoài cửa sổ. Bốn bức tường kia không thể ngăn cản người tù ngắm trăng đâu. Qua cái nhìn của Bác, vầng trăng cũng hiện lên thật đẹp, thật gần gũi và dường như cũng có tâm hồn. Trăng không chỉ "nhòm" mà còn "kính" lại sức sống mãnh liệt của con người. Và như vậy, vầng trăng đã trở thành tri âm, tri kỉ của Bác. Ở đây, chúng ta thấy xuất hiện phép đối giữa hai câu thơ. Nhân hướng/ nguyệt tòng; khán minh nguyệt/ khán thi gia. Hai câu thơ đối nhau từng từ từng ý một. Phép đối được<<sys>> dụng tài tình đã tô đậm thêm tình cảm giữa con người và thiên nhiên. Vầng trăng là biểu tượng của vẻ đẹp vĩnh hằng của vũ trụ, là niềm khao khát muôn đời của các thi nhân. Vậy mà hôm nay, trên cõi trời, vầng trăng đang dõi theo người tù nhân, tri âm, tri kỉ với người tù nhân ấy. Điều đó giữ lại cho cuộc sống một cái nhìn nhân đạo mới mẻ: con người và vạn vật đều có tiếng nói riêng, đều có tâm hồn. Người đọc cảm nhận rõ hơn, ấm áp hơn mối tương giao giữa thiên nhiên và con người.

Như vậy, hai câu thơ cuối đã thể hiện được tình yêu thiên nhiên say đắm của thi nhân, trong hoàn cảnh ngục tù đầy tối tăm. Không chỉ vậy, qua việc ngắm trăng ấy, ta còn thấy được một tâm hồn thanh cao, khát khao tự do mạnh mẽ của Bác.

Tóm lại, bài thơ Ngắm trăng đã thể hiện được tình yêu thiên nhiên say đắm của thi nhân, trong hoàn cảnh ngục tù tối tăm. Đồng thời, bài thơ cũng cho thấy được tinh thần lạc quan, luôn hướng về phía ánh sáng của Bác ngay cả trong hoàn cảnh mất tự do.