Nhắc đến Kim Lân, ta không thể không nhắc tới một giọng văn chân chất, bình dị, phản ánh cuộc sống và con người làng quê Bắc Bộ. Với vốn sống, vốn hiểu biết sâu sắc về phong tục và đời sống sinh hoạt của người nông dân cùng với khả năng phân tích tâm lí nhân vật tài tình, ngôn ngữ giàu chất thơ,...tất cả đã làm nên một "Vợ nhặt" độc đáo mang dấu ấn sáng tác của ông. Truyện ngắn "Vợ nhặt" được rút ra trong tập "Con chó xấu xí", xuất bản năm 1962. Tiền thân của truyện ngắn này chính là tiểu thuyết "Xóm ngụ cư" được viết ngay sau Cách mạng tháng Tám nhưng còn dang dở và bị mất bản thảo. Sau khi hòa bình lập lại (năm 1954), ông dựa vào một phần cốt truyện cũ để viết truyện ngắn này.
Tác phẩm "Vợ nhặt" của nhà văn Kim Lân đã khắc họa trước mắt người đọc tình cảnh vô cùng thê thảm của những người nông dân Việt Nam trong nạn đói năm Ất Dậu (1945). Qua đó, tác giả cũng muốn khẳng định rằng dù trong hoàn cảnh khó khăn, khốn cùng nhất, con người vẫn luôn khao khát hướng tới hạnh phúc, vẫn luôn có niềm tin vào tương lai tươi sáng. Giá trị nội dung của tác phẩm được thể hiện qua hai khía cạnh đó là giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo.
Về giá trị hiện thực, tác phẩm đã tái hiện thành công cuộc sống của những người nông dân trong nạn đói năm Ất Dậu. Họ là những kiếp người nhỏ bé, sống trong cảnh lầm than, cơ cực, bị vùi dập bởi cái đói, cái nghèo. Tiêu biểu là nhân vật Tràng - một người đàn ông xấu xí, thô kệch, sống cùng mẹ già trong căn nhà tồi tàn. Anh làm nghề kéo xe bò thuê, cuộc sống bấp bênh, lay lắt. Trong hoàn cảnh ấy, anh đã "nhặt" được vợ - một cô gái đang trong cơn đói khát, lang thang. Cuộc hôn nhân của họ diễn ra thật bất ngờ, chóng vánh, chỉ qua vài câu nói đùa. Điều này đã cho thấy số phận bi thảm của những người nông dân trong nạn đói. Họ không chỉ phải chịu đựng cái đói, cái nghèo mà còn phải chịu đựng sự rẻ rúng, coi thường của xã hội.
Bên cạnh đó, tác phẩm còn thể hiện sự sống, sự hi vọng và niềm tin vào tương lai tươi sáng của con người. Dù trong hoàn cảnh khó khăn nhất, con người vẫn luôn khao khát được sống, được yêu thương, được hạnh phúc. Tiêu biểu là nhân vật Thị - một người phụ nữ gầy gò, xanh xao, đang trong cơn đói khát. Cô đã chấp nhận theo Tràng về làm vợ, bất chấp hoàn cảnh khó khăn của gia đình anh. Hành động của Thị thể hiện niềm tin vào tương lai tốt đẹp hơn, vào cuộc sống sẽ thay đổi. Đồng thời, tác phẩm cũng thể hiện niềm tin của nhà văn Kim Lân vào sức sống tiềm tàng, mãnh liệt của con người. Dù trong hoàn cảnh nào, con người vẫn luôn hướng tới tương lai, mong muốn có một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Về giá trị nhân đạo, tác phẩm đã lên án tội ác của thực dân Pháp và phát xít Nhật đã gây ra nạn đói khủng khiếp, đẩy nhân dân ta vào cảnh lầm than, cơ cực. Đồng thời, tác phẩm cũng ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của những người nông dân Việt Nam. Họ là những con người nghèo khổ nhưng vẫn luôn giàu lòng yêu thương, đùm bọc lẫn nhau. Tiêu biểu là hình ảnh bà cụ Tứ - mẹ của Tràng. Bà là một người phụ nữ hiền hậu, giàu lòng bao dung. Trước tình cảnh con trai lấy vợ trong hoàn cảnh khó khăn, bà đã chấp nhận và động viên con cố gắng vượt qua. Bên cạnh đó, bà cũng dành cho nàng dâu mới những lời khuyên chân thành, giúp cô hòa nhập với gia đình.
Ngoài ra, tác phẩm còn thể hiện tấm lòng nhân ái, đồng cảm của nhà văn Kim Lân đối với những người nông dân Việt Nam. Ông đã thấu hiểu và sẻ chia những nỗi đau, mất mát của họ trong nạn đói. Đồng thời, ông cũng trân trọng và nâng niu những vẻ đẹp tâm hồn của họ.
Về nghệ thuật, tác phẩm "Vợ nhặt" có nhiều nét đặc sắc. Đầu tiên phải kể đến việc xây dựng tình huống truyện độc đáo, hấp dẫn. Tình huống Tràng nhặt được vợ trong hoàn cảnh nạn đói diễn ra khốc liệt đã khiến cho câu chuyện trở nên lôi cuốn, hấp dẫn. Nó cũng tạo tiền đề để nhà văn khai thác chiều sâu tâm lý nhân vật. Thứ hai, tác phẩm có cách kể chuyện tự nhiên, hấp dẫn. Nhà văn đã sử dụng ngôn ngữ đối thoại độc đáo, giàu tính tạo hình và gợi cảm. Thứ ba, tác phẩm có cách miêu tả tâm lý nhân vật sâu sắc, logic, sắc bén. Nhà văn đã thể hiện rõ tâm trạng, suy nghĩ của từng nhân vật trong từng hoàn cảnh cụ thể. Cuối cùng, tác phẩm có ngôn ngữ giản dị, mộc mạc, gần gũi với khẩu ngữ và đậm chất nông thôn.
Như vậy, "Vợ nhặt" là một tác phẩm xuất sắc của nhà văn Kim Lân. Tác phẩm đã thể hiện tài năng sáng tạo và tấm lòng nhân đạo của nhà văn. Thông qua tác phẩm, chúng ta càng thêm trân trọng những giá trị tốt đẹp của cuộc sống và con người.