Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ ông giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, mang màu sắc trữ tình chính luận. Tác phẩm tiêu biểu của ông gồm có: Đất ngoại ô (1972), Mặt đường khát vọng (1974). Trong đó, bài thơ "Mẹ và quả" được trích từ tập thơ "Đất và khát vọng", trường ca "Mặt đường khát vọng" viết năm 1971 tại chiến khu Trị Thiên, hoàn thành ở căn cứ kháng chiến chống Mĩ Bắc Thái. Bài thơ thể hiện chân thực, sâu sắc và cảm động tình cảm của người con đối với mẹ.
Nhan đề bài thơ "Mẹ và quả" gợi ra cho ta nhiều suy ngẫm. Đó có thể là hình ảnh những loại quả do mẹ vun trồng, chăm sóc; cũng có thể là mẹ - người phụ nữ đã sinh thành, dưỡng dục nên mỗi chúng ta. Với nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, mẹ vừa là người gieo hạt giống, cũng là người gieo mầm những tư tưởng đẹp vào tâm hồn con.
Trong kí ức của người con, suốt những tháng năm tuổi thơ có mẹ bên cạnh, nâng đỡ, che chở. Mẹ gắn liền với những điều giản dị nhưng cũng rất thiêng liêng. Đó là mảnh vườn nhỏ bé, là những quả bí, quả bầu xanh tươi, là giọt mồ hôi nhọc nhằn của mẹ. Và đó còn là sự kỳ vọng, niềm tin của mẹ vào những đứa con sẽ trở thành "quả lành có ích".
Thời gian chảy trôi, mẹ vẫn âm thầm lặng lẽ, chắt chiu lo cho đàn con khôn lớn. Đến ngày các con trưởng thành, mẹ vẫn mong chờ bằng tất cả tấm lòng kiên nhẫn, dịu dàng.
Dù đang sống trong thời bình, nhưng người con vẫn cảm nhận được nỗi vất vả, gian lao của mẹ trong những năm tháng chiến tranh. Bởi thế, anh càng thấu hiểu sự hi sinh thầm lặng của mẹ. Từ đó, dấy lên nỗi lòng thổn thức:
Con rời mẹ đi
Chắc mẹ buồn lắm
Khi con vắng nhà
Liệu mẹ có nhớ
Những tháng ngày xa
Lớn lên trong vòng tay của mẹ, con hiểu hơn ai hết tính cách và con người của mẹ. Mẹ là nguồn sáng, là điểm tựa để con vượt qua mọi giông tố cuộc đời.
Bài thơ khép lại bằng những suy ngẫm của người con về mẹ. Lời thơ nhẹ nhàng, tha thiết nhưng chất chứa biết bao ân tình. Qua bài thơ, em thêm thấu hiểu hơn về sự cực khổ của những đấng sinh thành, từ đó biết trân quý và đền đáp công ơn của cha mẹ.
Tóm lại, "Mẹ và quả" của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ hay viết về tình mẫu tử. Bằng ngôn từ dung dị, tự nhiên cùng giọng điệu thủ thỉ, tâm tình, nhà thơ đã khắc họa thành công hình ảnh người mẹ tần tảo, lam lũ vì con.