Thuyết minh đoạn trích trên

Sống trong thời kì xã hội suy thoái, thối nát, tham ô, giặc giã liên miên, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã phản kháng bằng cách lui về ở ẩn. Nhưng đó là một lối sống ẩn dật có nghĩa khí chứ không phải là sự trốn tránh bất lực. Quan niệm sống của ông được thể hiện rất rõ trong bài thơ Nhàn. Đó là lối sống thanh cao, vượt lên trên những danh lợi tầm thường.

Bài thơ Nhàn mở đầu bằng hoàn cảnh sống đơn sơ, giản dị:

Một mai, một cuốc, một cần câu
Thơ thẩn dù ai vui thú nào

Hình ảnh những dụng cụ quen thuộc của công việc làm đồng cho thấy sự gắn bó, hòa hợp của nhà thơ với chốn quê hương. Cuộc sống của thi sĩ thật đơn sơ. Nhưng nó mang đậm dấu ấn của một lối sống thanh cao.

Câu thơ đầu mở ra một không gian rộng lớn, khoáng đạt với hình ảnh cây cối, chim muông. Và tất nhiên, ở đó có thi sĩ với chiếc cần câu nhỏ bé.

Sự xuất hiện của con người không hề phá vỡ vẻ đẹp yên tĩnh của cảnh vật. Mà ngược lại, nó càng tô đậm thêm nét hoang sơ, vắng lặng của chốn đầm nước, rừng núi.

Hai câu thơ đầu tiên gợi lên một cuộc sống giản dị, đạm bạc nhưng tự do, tự tại. Đây là lối sống mà nhiều người mong ước bấy lâu nay nhưng không thực hiện được. Bởi lẽ, để thoát khỏi vòng danh lợi, người ta phải giữ cho mình một tinh thần vững vàng, một bản lĩnh cứng cỏi. Giống như Nguyễn Trãi ngày xưa khi quyết định rời bỏ chức quan cao trọng ở triều đình để trở về với cuộc sống bình yên, thanh thản nơi núi rừng.

Trong bài thơ của mình, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã thẳng thắn bộc lộ thái độ sống của bản thân:

Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người đến chốn lao xao

Đây là một cách nói ngược để nhấn mạnh cuộc sống thanh nhàn mới là cuộc sống đích thực, còn những thứ danh lợi ngoài kia chỉ như một giấc chiêm bao.

Nhà thơ tiếp tục khẳng định sự lựa chọn của mình là đúng đắn:

Thu ăn măng trúc đông ăn giá
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao

Những món ăn có sẵn trong tự nhiên, bốn mùa đều có thể tìm kiếm được. Dù giản dị nhưng chúng lại mang đậm hương vị của quê hương. Và với Nguyễn Bỉnh Khiêm, đó là thứ hương vị khiến ông hài lòng, ưng ý.

Không chỉ tìm cho mình một cuộc sống hòa hợp với thiên nhiên, nhà thơ còn cảm nhận được sự an nhiên, tự tại trong tâm hồn. Mùa hè tắm hồ, mùa đông tắm giếng, vậy mới thoải mái, dễ chịu. Xung quanh thi sĩ có rất nhiều hoa thơm cỏ quế nhưng ông không màng tới. Có người cho rằng tuổi già nên Nguyễn Bỉnh Khiêm ăn uống kham khổ. Điều đó không sai nhưng cũng không phải là ý chính. Vấn đề nằm ở chỗ, nếu muốn, ông vẫn có thể thưởng thức chúng bất cứ lúc nào. Chứ không phải là không có, không có đến mức thiếu thốn.

Chỉ vài câu thơ ngắn ngủi nhưng Nguyễn Bỉnh Khiêm đã vẽ nên một bức tranh làng quê tuyệt đẹp. Đồng thời, gửi gắm vào đó tâm hồn mơ mộng cùng quan niệm sống khôn ngoan của riêng mình.

Ở đoạn cuối cùng của bài thơ, nhà thơ trực tiếp nêu lên suy nghĩ của bản thân về sự hơn thua giữa người khôn và kẻ dại:

Rượu, đến cội cây, ta sẽ uống
Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao

Dù sống trong giàu sang hay nghèo khó thì cuối cùng, con người vẫn phải chết. Cái còn lại mãi mãi với thời gian chính là danh dự, tiếng thơm. Giống như Nguyễn Trãi từng nói:

Bởi chưng hay ghét cũng là hay thương
Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu
Ưu cư hiền đệ chi ưu phi ư
(Lấy ví dụ về tình thương của người xưa)

Có thể nói, bài thơ Nhàn đã thể hiện sâu sắc nhân cách của Trạng Trình. Ông coi vinh hoa phú quý chỉ tựa chiêm bao, không đáng để con người theo đuổi. Quan niệm ấy là kết quả của một con người có tấm lòng yêu nước thương dân, lo cho cuộc sống của muôn dân.

Như vậy, bài thơ Nhàn đã thể hiện thành công lối sống thanh cao, vượt lên trên những danh lợi tầm thường. Nó giúp ta hiểu hơn về nhân cách của Trạng Trình, một bậc đại Nho không màng danh lợi.