Hồ Chí Minh không chỉ được biết đến với vai trò một vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam mà còn là một nhà thơ nổi tiếng với những tác phẩm ghi dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc. Tâm hồn lãng mạn, bay bổng của thi sĩ Hồ Chí Minh đã được thể hiện rõ nét qua bài thơ Ngắm trăng được trích từ tập Nhật kí trong tù. Đây là một trong những bài thơ tiêu biểu cho bút pháp hiện thực và bút pháp trữ tình của tác giả.
Mặc dù trong hoàn cảnh ngục tù tối tăm, bị đọa đày cả về thể xác lẫn tinh thần, nhưng ở Hồ Chí Minh vẫn ngời lên những vẻ đẹp rạng ngời. Một trong những phẩm chất ấy chính là một tâm hồn lãng mạn, bay bổng, hòa mình với thiên nhiên tuyệt vời. Tình yêu thiên nhiên, khát khao được sống trong tự do, hòa mình với đất trời là chủ đề xuyên suốt bài thơ Ngắm trăng.
Mở đầu bài thơ là hoàn cảnh nơi tù đày, thiếu thốn vô cùng:
Trong tù không rượu cũng không hoa
Không có những thứ vốn dĩ sẽ giúp con người ta khuây khỏa, thư giãn mỗi khi căng thẳng, áp lực hay buồn chán, mệt mỏi. Không có hoa để thưởng thức hương thơm, vẻ đẹp kiêu sa; không có rượu để nhâm nhi, bình thản suy tư, ngẫm nghĩ. Cuộc sống nơi đây thật quá đơn giản với cơm ăn để no bụng và giấc ngủ vùi để lấy sức ngày mai tiếp tục lao động cực nhọc. Tưởng chừng như, với hoàn cảnh như vậy, người tù sẽ chìm đắm trong sự u uất, ngột ngạt, chán nản. Nhưng không, người tù này lại mang trong mình một tâm hồn lãng mạn đến ngỡ ngàng:
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ
Trước cảnh đẹp sao có thể hững hờ? Có lẽ đây chính là phút giây hiếm hoi Người dành cho riêng mình những khoảnh khắc thư giãn, thả hồn cùng với thiên nhiên tươi đẹp. Tâm hồn lãng mạn đã chiến thắng hoàn cảnh khắc nghiệt, chiến thắng nỗi thiếu thốn, đau khổ. Người xưa thường ngắm trăng trong lúc tâm trạng thanh tịnh, uống rượu, thưởng trà và ngắm trăng. Còn với Hồ Chí Minh, Người ngắm trăng trong hoàn cảnh đặc biệt hơn hẳn:
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ
Bác và trăng cùng chia sẻ nỗi niềm thầm kín, cùng dõi theo nhau như đôi bạn tri âm tri kỉ. Nhân vật trữ tình vừa lắng đọng tâm hồn để cảm nhận cái đẹp của tạo hóa, vừa nổi bật lên vẻ đẹp tâm hồn chính là tâm hồn lãng mạn của người chiến sĩ cộng sản vĩ đại.
Ánh trăng đã trở thành người bạn tri âm, tri kỉ của Bác trên bước đường gian lao, thử thách. Bài thơ không chỉ thể hiện tình yêu thiên nhiên mà còn thể hiện một tâm hồn tha thiết, yêu đời, niềm lạc quan trong hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt. Đó chính là vẻ đẹp tâm hồn đáng quý của vị cha già kính yêu của dân tộc Việt Nam.
Bài thơ Ngắm trăng đã thể hiện được tâm hồn lãng mạn, phong thái ung dung và niềm lạc quan tin tưởng vào sự nghiệp cách mạng của Bác Hồ trong hoàn cảnh ngục tù cực khổ, khốn khó. Chính tâm hồn lãng mạn cùng những phẩm chất cao đẹp đã làm nên vinh quang người chiến sĩ cộng sản vĩ đại, vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam.