câu 1: Bài thơ được viết theo thể thơ lục bát. Thể thơ này có đặc trưng là mỗi cặp câu gồm 1 chữ và 1 chữ, luân phiên xen kẽ nhau tạo nên nhịp điệu đều đặn, uyển chuyển cho toàn bộ bài thơ. Trong bài thơ, tác giả sử dụng những hình ảnh quen thuộc, mộc mạc như "vườn rau", "cơm canh khoai sắn", "phật pháp", "sầu naõ"... để diễn tả nỗi nhớ nhung da diết đối với người cha đã khuất. Bài thơ cũng sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh ("như"), ẩn dụ ("cửu trùng"), nhân hóa ("võng mắc chông chênh") nhằm tăng thêm sức gợi hình, gợi cảm cho lời thơ.
câu 2: Nhân vật trữ tình trong bài thơ là người con.
câu 3: Trong đoạn thơ trên, tác giả Hoàng Mai đã sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa để miêu tả hình ảnh người mẹ và người cha.
* Nhân hóa "Mẹ": Tác giả sử dụng động từ "đi" - hành động của con người - để miêu tả việc người mẹ rời bỏ thế giới này, tạo nên sự tương phản giữa hình ảnh người mẹ mạnh mẽ, kiên cường khi còn sống và sự yếu đuối, cô đơn khi lìa trần. Hình ảnh "chốn mây ngàn" gợi lên sự xa cách, vô hạn, khiến cho nỗi buồn mất mát càng thêm da diết.
* Nhân hóa "Cha": Tác giả sử dụng động từ "võ vàng", vốn là trạng thái của cơ thể con người khi mệt mỏi hoặc ốm yếu, để miêu tả tâm trạng của người cha khi mất đi người vợ yêu quý. Điều này thể hiện sự đau đớn, tiếc nuối, và cả sự bất lực của người cha trước sự ra đi đột ngột của người vợ.
Tác dụng của biện pháp tu từ nhân hóa:
* Tăng sức gợi hình, gợi cảm cho lời thơ, giúp người đọc dễ dàng hình dung được tâm trạng, nỗi đau của người cha và người mẹ.
* Tạo nên sự đồng cảm, chia sẻ với những mất mát, đau thương mà họ phải trải qua.
* Nhấn mạnh vào sự vĩ đại, thiêng liêng của tình mẫu tử, tình phụ tử, khẳng định giá trị của gia đình đối với mỗi con người.
câu 4: Bài thơ là lời tâm sự đầy xót xa, day dứt của người con khi nghĩ về công ơn dưỡng dục sinh thành của đấng sinh thành. Mở đầu bài thơ, tác giả gợi nhắc thời gian để khơi gợi mạch cảm xúc cho toàn bài:
"Ngày tháng bảy mưa rơi lướt thướt
Chạnh lòng con nhớ mẹ hiền"
Câu thơ mở ra khung cảnh tháng bảy mưa dầm dề, gợi liên tưởng đến những cơn mưa rả rích tháng bảy khiến lòng người không khỏi bồi hồi, xao xuyến. Từ láy "lướt thướt" gợi hình ảnh những giọt mưa nặng hạt, giăng mắc khắp muôn nơi. Trong khung cảnh ấy, người con lại "chạnh lòng nhớ mẹ". Hai chữ "chạnh lòng" thể hiện cảm xúc chợt trào dâng, khó tả thành lời. Dấu hiệu của những cơn mưa gợi nhớ về hình bóng người mẹ tần tảo, yêu thương.
Tiếp nối dòng cảm xúc, người con bày tỏ nỗi niềm tiếc nuối, xót xa vì không còn được mẹ nâng niu, chở che:
"Mẹ giờ nơi đâu?
Dương gian hay cõi âm?
Con tìm mẹ vô vọng
Mắt ướt nhoè hàng râm!"
Câu hỏi tu từ "Mẹ giờ nơi đâu?" vang lên như một tiếng nấc nghẹn ngào, thể hiện nỗi nhớ da diết, khôn nguôi của người con. Câu thơ sử dụng biện pháp đối lập "dương gian - cõi âm" để nhấn mạnh khoảng cách địa ngục - thiên đường, sự chia lìa âm dương. Hình ảnh "con tìm mẹ vô vọng" gợi sự bế tắc, tuyệt vọng của người con trong hành trình đi tìm mẹ. Câu thơ cuối sử dụng biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác "mắt ướt nhoà hàng râm", gợi tả dòng nước mắt tuôn rơi, xót xa, cay đắng.
Khổ thơ tiếp theo, tác giả bộc lộ tấm lòng hiếu thảo, biết ơn sâu sắc của người con dành cho mẹ:
"Nhớ ngày xưa mẹ gánh cực khăn
Nuôi đàn con thơ dại
Lưng đeo gông cùm chân vướng xiềng
Gian nan chẳng quản phiền."
Hai câu thơ đầu, tác giả gợi lại những kỉ niệm tuổi thơ gắn liền với hình ảnh người mẹ lam lũ, vất vả. Hình ảnh "gánh cực khăn" là ẩn dụ cho những nhọc nhằn, vất vả mà mẹ phải gánh chịu. Hình ảnh "lưng đeo gông cùm chân vướng xiềng" là ẩn dụ cho những áp bức, bóc lột mà mẹ phải chịu đựng. Qua đó, tác giả khắc họa hình tượng người mẹ Việt Nam vĩ đại, hi sinh cả cuộc đời vì con cái.
Khổ thơ cuối cùng, tác giả gửi gắm thông điệp về lòng biết ơn và báo đáp công ơn của cha mẹ:
"Công ơn cha mẹ biển trời
Con sao trả hết những lời mẹ ru
Đời con ghi tạc đỏ đen
Không quên lời mẹ dặn dò năm xưa."
Hình ảnh so sánh "công ơn cha mẹ biển trời" khẳng định công ơn to lớn, vô bờ bến của cha mẹ. Câu thơ "Con sao trả hết những lời mẹ ru" thể hiện tấm lòng biết ơn sâu sắc của người con dành cho mẹ. Câu thơ "Đời con ghi tạc đỏ đen/ Không quên lời mẹ dặn dò năm xưa" là lời hứa của người con sẽ luôn ghi nhớ lời mẹ dạy, sống đúng đạo làm con.
Bài thơ kết hợp hài hòa giữa biểu cảm và miêu tả, tạo nên một bức tranh cảm động về tình mẫu tử thiêng liêng. Bài thơ cũng sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật đặc sắc như ẩn dụ, so sánh,... góp phần làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho bài thơ.