Hoàng Nhuận Cầm là nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ông có nhiều tác phẩm hay viết về người lính và tuổi trẻ. Bài thơ Những con đường thuộc tập thơ Cùng anh tiến quân trên đường lớn in năm 1968. Qua những vần thơ mộc mạc, chân thành, ta thấy được vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước và khát vọng hòa bình của dân tộc.
Mở đầu bài thơ, tác giả đã vẽ nên khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp, tràn đầy nhựa sống:
"Những con đường chạy thẳng vào tim
Những ngọn gió thốc vào mầm lá non"
Hình ảnh "những con đường" gợi ra sự thân quen, gần gũi nhưng đồng thời cũng mang tính chất khái quát cao. Đó có thể là con đường làng, con đường quê hương hay con đường hành quân ra trận... Dù hiểu theo nghĩa nào thì "con đường" vẫn mang ý nghĩa biểu tượng cho ước mơ, lí tưởng và lẽ sống tốt đẹp. Tác giả sử dụng từ láy "nhớ quá" đặt ở đầu câu thơ như tiếng gọi tha thiết, bồi hồi khi nghĩ về những kỉ niệm đã qua. Tiếng gọi ấy vừa như nhắc nhở bản thân mình, vừa như đang dặn dò, chia sẻ với người khác:
"Nhớ trường sơn, nhớ tây tuyến
Nhớ con đường xuyên qua rừng, đèo, núi
Nhớ những ngôi sao giữa ban ngày
Khiến ta nhìn thấy ta thêm bay bổng"
Câu thơ gợi nhắc đến hình ảnh những đoàn quân ra trận với khí thế hào hùng, sôi sục. Họ sẵn sàng hi sinh, cống hiến tuổi thanh xuân để bảo vệ Tổ quốc. Trên chặng đường hành quân ấy, họ gặp muôn vàn khó khăn thử thách nhưng chưa bao giờ lùi bước. Hình ảnh "chiếc xe không kính", "bụi phun tóc trắng như người già" đã tái hiện lại hiện thực chiến tranh khốc liệt. Tuy nhiên, những người lính trẻ vẫn luôn lạc quan, yêu đời. Họ coi những khó khăn ấy là cơ hội để trải nghiệm, khám phá cuộc sống.
Biện pháp tu từ so sánh "tóc trắng như người già" đã nhấn mạnh sự khắc nghiệt của thời tiết và cuộc sống chiến đấu. Nó khiến cho người lính già dặn hơn cả về tâm hồn lẫn thể xác. Nhưng dù vậy, họ vẫn giữ vững tinh thần lạc quan, yêu đời:
"Chưa cần rửa phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha."
Tác giả sử dụng hàng loạt từ láy "ha ha", "phì phèo" tạo âm hưởng vui tươi, sôi nổi. Nó thể hiện niềm vui đơn sơ, giản dị nhưng vô cùng quý giá của người lính trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt.
Khổ thơ tiếp theo, tác giả tiếp tục khắc họa hình ảnh những chiếc xe không kính băng băng tiến ra chiến trường:
"Những chiếc xe bị bom giật cháy
Còi trùng trùng rung sát bên nhau"
Hình ảnh "những chiếc xe bị bom giật cháy" gợi liên tưởng đến sự tàn phá khủng khiếp của chiến tranh. Nó khiến cho phương tiện chiến đấu trở nên biến dạng, hư hỏng nặng nề. Tuy nhiên, dưới góc nhìn của người lính, đó chỉ là vài khó khăn nhỏ bé. Bởi so với mất mát, đau thương mà dân tộc ta phải chịu đựng thì những cái "cháy" kia chẳng hề hấn gì.
Từ láy "trùng trùng" diễn tả sự nối tiếp, liền kề, dày đặc. Nó gợi ra hình ảnh đoàn xe nối đuôi nhau tiến về phía trước, tạo thành một khối thống nhất với sức mạnh to lớn.
Ở khổ thơ cuối, tác giả khẳng định sức mạnh của trái tim, của tình yêu thương:
"Chỉ cần trong xe có một trái tim"
Trái tim là hình ảnh hoán dụ, chỉ người lính đang cầm lái. Họ mang trong mình lòng dũng cảm, ý chí quyết tâm giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Chính điều đó đã giúp họ vượt qua mọi gian nan, thử thách trên đường hành quân.
Như vậy, bài thơ Những con đường đã khắc họa vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước. Đồng thời, thể hiện khát vọng hòa bình của dân tộc Việt Nam.