Nguyễn Khoa Điềm được biết đến là một trong những nhà thơ tiêu biểu thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ông đã có nhiều đóng góp quan trọng cho nền văn học Việt Nam ở thế kỷ XX. Bài thơ "Miền quê" được lấy cảm hứng từ chính mảnh đất chôn rau cắt rốn của ông, khắc họa bức tranh thiên nhiên tươi đẹp cùng cuộc sống bình dị của con người nơi miền quê. Tác phẩm được trích trong tập thơ "Ngôi nhà có ngọn lửa ấm", in vào năm 1986. Cảm hứng chủ đạo của bài thơ chính là tình yêu và sự gắn bó tha thiết của nhà thơ đối với miền quê.
Trong khổ thơ đầu, tác giả đã miêu tả khung cảnh thiên nhiên miền quê vô cùng yên bình, thanh bình. Từ "về thăm" gợi ra cho độc giả về dòng hồi tưởng của nhân vật trữ tình. Đó là lần trở về thăm miền quê thân thương sau khoảng thời gian dài xa cách. Trong tâm trạng xúc động, bồi hồi khi gặp lại mảnh đất vốn gắn bó suốt tuổi thơ của mình, nhà thơ thấy rằng mọi thứ vẫn như xưa:
"Mảnh trăng đầu tháng
Mặt đồng bóng chiều
Tiếng ếch vùi trong cỏ
Ấy dấu hiệu mùa thu"
Hình ảnh "mảnh trăng đầu tháng", "mặt đồng bóng chiều", "tiếng ếch vùi trong cỏ" đều là những hình ảnh quen thuộc, đặc trưng cho vùng nông thôn Việt Nam. Đặc biệt, cụm từ "tiếng ếch vùi trong cỏ" rất giàu sức gợi. Nó vừa gợi ra âm thanh quen thuộc từ làng quê, vừa gợi ra khung cảnh "ếch vùi trong cỏ" thật yên bình, tĩnh lặng. Không chỉ vậy, nhà thơ còn cảm nhận được hương thơm của lúa đòng đòng, của sương trùng trục trong vườn hoa trái:
"Và mây trắng bay ở trên đầu
Và những ngôi sao lấp lánh cuối trời
Không ai báo tin buồn
Lòng đã phơi phới men say"
Những câu thơ tiếp theo, tác giả tập trung miêu tả hình ảnh con người miền quê. Đó là những "nàng môi đắng chúm chím gọi hè", những đứa trẻ với "đàn trâu bụng tròn lội sông". Cuộc sống tuy còn nhiều khó khăn, nhưng lúc nào cũng tràn ngập niềm vui, sự lạc quan:
"Những nàng môi đắng chúm chím gọi hè
Đàn trâu bụng tròn lội sông về tận ngái
Xóm ngoài đình tiếng trống thúc lồng lộng
Đứa bé mơ màng nghe tiếng sáo diều"
Bức tranh thiên nhiên càng thêm sinh động hơn nhờ tiếng sáo diều vi vu, ngân nga.
Với việc sử dụng thành công các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa; kết hợp với thể thơ sáu chữ nhẹ nhàng, giàu vần điệu nhạc điệu, Nguyễn Khoa Điềm đã phác họa nên bức tranh miền quê vô cùng tươi đẹp. Qua đó, thể hiện tình yêu, sự gắn bó sâu nặng của nhà thơ dành cho miền quê yêu dấu.
Bài thơ "Miền quê" của Nguyễn Khoa Điềm đã đem đến cho người đọc những rung cảm tinh tế về miền quê. Từ đó, khơi dậy lòng biết ơn đối với cội nguồn, với những gì đẹp đẽ của quê hương, xứ sở.