Chí Phèo là một trong những nhân vật điển hình xuất sắc nhất của nền văn học hiện thực phê phán Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945. Nhân vật Chí Phèo được nhà văn Nam Cao xây dựng và khắc họa một cách độc đáo, ấn tượng, mang nhiều ý nghĩa sâu sắc.
Chí Phèo vốn sinh ra đã bất hạnh, thiếu thốn tình thương từ nhỏ: "Ở với mẹ không quá một tuổi, rồi mẹ chết". Từ đó, hắn bị bỏ rơi, không cha không mẹ, không một tấc đất cắm dùi, cả đời không có một mái nhà để ở, phải đi ở thuê cho đủ loại nhà trong làng. Cuộc sống lay lắt, cơ cực, phải chịu đựng sự hà hiếp, chà đạp nặng nề của cuộc sống nhưng Chí vẫn giữ bản chất lương thiện tốt đẹp của mình. Hắn hiền lành, chăm chỉ, "không gây gổ, không làm mất lòng ai bao giờ", đặc biệt là một người có lòng tự trọng khi thấy bản thân trong sạch mà phải đi ở đợ cho nhà người ta.
Nhưng xã hội cũ đầy áp bức bóc lột, tầng lớp nông dân bần cùng hóa, lưu manh hóa như Chí Phèo đại diện là những con người đáng thương, bị tha hóa nhân cách, bị hủy hoại về tâm hồn. Chí Phèo sau khi đi tù về, hắn trở thành một con người hoàn toàn khác trước, với bộ dạng gớm chết, cái đầu cạo trọc lốc, hàm răng trắng hếu, cái mặt cơng cơng, hai mắt gườm gườm nhìn ghê chết... Cả người hắn uống rượu say khướt rồi vừa đi vừa chửi. Bị bà ba nhà Bá Kiến - đại diện cho tầng lớp cầm quyền, những kẻ thống trị trong xã hội đẩy vào bước đường cùng khi bị bắt gặp vào đêm trăng sáng, nơi mà Chí đang hò hẹn, tìm vui với thị Nở. Sau đêm trăng sáng ấy, Chí gần như mất hết lý trí, tính người trong hắn thì lại càng hao hụt. Hắn trở thành tay sai đắc lực cho Bá Kiến, càng ngày càng trượt dài trên còn đường tội lỗi, đến cuối cùng thì bị chính người từng nâng đỡ mình đẩy xuống vực thẳm. Cái chết của Chí Phèo là hệ quả tất yếu của hoàn cảnh xã hội đen tối, cũng như của sự tha hóa nặng nề về nhân phẩm.
Nhân vật Chí Phèo mang giá trị hiện thực sâu sắc, phản ánh chân thực xã hội Việt Nam lúc bấy giờ. Đồng thời, qua hình tượng nhân vật này, tác giả cũng bộc lộ thái độ xót xa, đồng cảm, trân trọng những giá trị tốt đẹp bên trong con người. Ông thể hiện niềm tin vào bản chất lương thiện của những kiếp người lao động bất hạnh.
Tóm lại, Chí Phèo là một nhân vật điển hình tiêu biểu cho số phận của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Qua nhân vật này, nhà văn Nam Cao đã bày tỏ thái độ xót xa, đồng cảm với những kiếp người lầm than, đau khổ; lên án gay gắt xã hội thực dân nửa phong kiến tàn bạo đã đẩy người nông dân vào bước đường cùng.