Nam Cao là một nhà văn xuất sắc trong nền văn học Việt Nam, các tác phẩm của ông thường về những truyện ngắn, truyện dài, tập trung chủ yếu về những người nông dân nghèo có mảnh đời bất hạnh, bị vùi dập cả về thể xác lẫn tinh thần, sống mòn mỏi trong xã hội phong kiến thối nát xưa. Trong đó, "Nghèo" là một trong những tác phẩm nổi bật nhất, khi nhà văn xây dựng thành công hình ảnh của nhân vật anh Đĩ Chuột, qua đó truyền tải được tấm lòng tràn đầy sự nhân ái của mình.
Câu chuyện kể về một gia đình có một đàn con đông nhưng chẳng có đất đai ruộng vườn gì cả, chỉ biết đi làm thuê kiếm sống. Vào một ngày nọ, người vợ đang ốm nặng muốn nhìn thấy chồng đi làm, chị muốn nhìn thấy chút hy vọng nào đó còn sót lại trong gia đình này. Anh Chuột sau đó đi xin được một sào đất ở cánh đồng Hội, anh rất háo hức vì nghĩ rằng có đất rồi thì sẽ làm được lúa gạo, và sẽ có tiền để lo cho những đứa con bé bỏng tội nghiệp của mình. Nhưng niềm vui ấy chẳng kéo dài bao lâu, khi mà anh gặp lại Bá Kiến, lão hứa sẽ lo liệu cho anh 50 đồng nếu anh chấp nhận làm việc cho lão.
Anh Chuột dù thương vợ nhưng vẫn quyết định đi làm thuê cho Bá Kiến, bởi anh nghĩ tới tương lai của những đứa con, cái bụng của chúng chưa no nên anh cố gắng dồn nén cái đói khát của mình mà đi làm thuê cho người ta. Bà vợ biết chồng mình trở về rồi lại đi, vừa giận vừa thương, sau đó thì chết. Anh Chuột lúc này đau đớn vô cùng, vừa thương vợ vừa hối hận, anh ôm lấy vợ mà khóc, anh nhìn lũ con ngồi bên cạnh thi nhau uống nước, anh thương chúng quá nhưng chẳng biết làm sao.
Tác giả Nam Cao đã khắc họa một cách rất chân thật về hình ảnh của những người nông dân trong chế độ cũ, họ bị vùi dập đến mức mất hết tất cả, chỉ vì một vài câu nói ngon ngọt mà sẵn sàng bỏ mặc vợ con. Sau đó, anh Chuột đi làm thuê cho người ta, anh phải đi xa mấy chục cây số, mỗi ngày đều phải làm việc quần quật, mệt thì ăn củ mài hay củ chuối, hôm nào may mắn thì có cơm, lại còn bị cậu cai chửi bới, sỉ nhục. Nhưng anh vẫn nhẫn nhịn, chỉ mong sao dành dụm được ít tiền về đưa cho lũ trẻ.
Một ngày nọ, anh Chuột được giao nhiệm vụ đi<> vận chuyển lúa gạo cho bà kiến, trên đường đi thì gặp mưa bão lớn, anh sợ rằng gạo bị ướt nên đã nhảy xuống sông để tránh làm hỏng gạo, cái chết của anh khiến cho mọi người không khỏi xót thương. Nhưng cái chết ấy lại mang đến niềm vui cho vợ con anh, bởi họ cuối cùng cũng thoát khỏi cái kiếp nô lệ, làm thuê, họ có thể sống cuộc đời của riêng mình. Những đứa con chạy đến ôm ấp cái xác của cha rồi cười khúc khích, hình ảnh đó thật xót xa biết bao nhiêu.
Trong truyện ngắn "Nghèo", nhà văn Nam Cao đã xây dựng hình ảnh của nhân vật anh Đĩ Chuột, một người nông dân nghèo khổ, bị xã hội áp bức bóc lột, dẫn tới việc anh phải bán đi nhân phẩm của mình để giữ lại mạng sống cho vợ con. Cái nghèo đói đã bào mòn đi nhân cách của anh, khiến anh phải đi làm thuê cho người ta, rồi cuối cùng vì sợ làm hỏng gạo của Bá Kiến mà nhảy xuống sông chết đuối. Hình ảnh của anh Đĩ Chuột chính là đại diện cho số phận của người nông dân lao động trong xã hội phong kiến thối nát lúc bấy giờ.
Bên cạnh đó, nhà văn Nam Cao cũng đã thể hiện được tấm lòng nhân đạo của mình, khi luôn đứng về phía người nông dân để bênh vực họ, lên án xã hội phong kiến đã tàn ác cướp đi quyền sống tự do của con người. Nghệ thuật tự sự của Nam Cao cũng rất đặc biệt, khi ông có thể miêu tả được tâm lý nhân vật một cách chân thật, khiến độc giả cảm nhận được nỗi khổ của người nông dân.
Như vậy, truyện ngắn "Nghèo" của tác giả Nam Cao thực sự là một tác phẩm xuất sắc, khi đã phản ánh được hiện thực cuộc sống khốn khổ của người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám, qua đó thể hiện được tấm lòng nhân đạo của tác giả đối với những người cùng khổ.