Chuỗi thức ăn là một sự nối tiếp các bậc dinh dưỡng trong một hệ sinh thái, thể hiện quá trình chuyển năng lượng và chất dinh dưỡng từ nhà sản xuất (thường là thực vật thực hiện quang hợp) sang các bậc tiêu thụ (động vật ăn thực vật, sau đó có thể là động vật ăn thịt). Mỗi bậc trong chuỗi ăn đều đóng vai trò chuyển năng lượng, nhưng năng lượng thường mất đi ở mỗi cấp do tiêu hao (nhiệt, chất thải, hoạt động cơ bản, …).
Lưới thức ăn là một sự tương tác phức tạp của nhiều chuỗi thức ăn trong một hệ sinh thái. Nó thể hiện các mối quan hệ ăn thịt, cạnh tranh và tương tác giữa các loài đa dạng. Trong lưới thức ăn, một loài thường có thể làm thức ăn cho nhiều loài khác nhau và đồng thời cũng có thể ăn nhiều loài khác. Một lưới thức ăn bao gồm các thành phần như:
1. Nhà sản xuất: Các sinh vật quang hợp (cây cối, tảo, …) tạo ra năng lượng.
2. Tiêu thụ cấp 1 (Consumers bậc 1): Các loài ăn trực tiếp nhà sản xuất, ví dụ như động vật ăn cỏ.
3. Tiêu thụ cấp 2 (Consumers bậc 2): Các loài ăn động vật ăn cỏ.
4. Các bậc tiêu thụ cao hơn (Consumers bậc 3, 4, …): Các loài ăn thịt ăn thịt.
5. Phân hủy: Vi sinh vật, nấm… giúp phân hủy xác chết và chất thải, tái sinh dưỡng chất cho hệ sinh thái.
Ví dụ về chuỗi thức ăn:
– Ví dụ 1: Trong hệ sinh thái đồng cỏ: Cỏ (nhà sản xuất) → Thỏ (tiêu thụ cấp 1) → Cáo (tiêu thụ cấp 2).
– Ví dụ 2: Ở hệ sinh thái dưới nước: Tảo (nhà sản xuất) → Giáp xác (tiêu thụ cấp 1) → Cá nhỏ (tiêu thụ cấp 2) → Cá mập (tiêu thụ cấp 3).
Ví dụ về lưới thức ăn:
Trong một hệ sinh thái rừng, cây xanh là nhà sản xuất, các loài ăn lá như sâu bướm, kiến,… là tiêu thụ cấp 1. Các loài chim, thằn lằn, và động vật nhỏ như chuột có thể ăn sâu bướm; trong khi đó, các loài săn mồi như rắn, ếch, hoặc động vật săn mồi khác ăn các loài này. Mối quan hệ không chỉ theo dạng “một chiều” mà các loài săn mồi có thể có nhiều nguồn thức ăn khác nhau, tạo thành một lưới thức ăn phức tạp, nơi nhiều con đường chuyển năng lượng giao nhau.
Như vậy, chuỗi thức ăn mô tả mối quan hệ ăn-ăn có thứ tự tuyến tính, còn lưới thức ăn lại thể hiện mối liên hệ đa chiều và phức tạp giữa các sinh vật trong hệ sinh thái.