Đoạn trích trên là một phần trong chương I của Trường ca Mặt đường khát vọng, được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm sáng tác vào năm 1971 tại chiến khu Trị Thiên. Đoạn thơ thể hiện tình cảm biết ơn sâu sắc của nhân vật trữ tình đối với mẹ.
Câu thơ đầu tiên đã khẳng định tình cảm biết ơn của con trai đối với công lao sinh thành của mẹ:
“Biết ơn mẹ vẫn tính cho con thêm một tuổi sinh thành”.
Hình ảnh “tuổi của mụ” được sử dụng để chỉ thời gian mẹ đã dành cho con, đồng thời cũng là cách nói giảm nói tránh, thể hiện sự tôn trọng và biết ơn của con trai đối với mẹ. Việc “tính cho con thêm một tuổi sinh thành” thể hiện tấm lòng bao la, rộng lớn của mẹ, luôn mong muốn con được khỏe mạnh, trưởng thành.
Tiếp theo, tác giả nhắc đến những kỉ niệm đẹp đẽ về mẹ:
“Tuổi hai mươi mẹ mang thai
Mẹ quẩy gánh qua sông”
Những câu thơ này gợi lên hình ảnh người phụ nữ Việt Nam tần tảo, chịu thương chịu khó. Mẹ phải gánh vác mọi việc trong gia đình, từ việc đồng áng, chăn nuôi đến việc chăm sóc con cái. Hình ảnh “bàn tay mẹ quẩy nước”, “dưới bùn lầy mẹ bước chân trần” càng làm nổi bật sự vất vả, lam lũ của mẹ.
Tuy nhiên, dù cuộc sống có khó khăn đến đâu, mẹ vẫn luôn dành trọn tình yêu thương cho con:
“Cả cuộc đời mẹ hy sinh cho con”
Sự hy sinh thầm lặng ấy khiến con trai vô cùng xúc động và biết ơn. Con hiểu rằng, nhờ có mẹ mà con mới có được ngày hôm nay.
Kết thúc đoạn thơ, tác giả bày tỏ niềm tự hào và lòng biết ơn sâu sắc đối với mẹ:
“Con nhớ mãi ngày xưa mẹ hát
Con hiểu rồi, mẹ ơi, con hiểu
Mỗi bước con đi mỗi bước tiến lên
Con không muốn quay lưng với cội nguồn”
Con trai nhận ra rằng, nhờ có mẹ mà con mới có được ngày hôm nay. Con hiểu rằng, mỗi bước con đi đều có sự góp phần của mẹ. Con không muốn quay lưng với cội nguồn, nơi đã nuôi dưỡng và dạy dỗ con nên người.
Về nghệ thuật, đoạn thơ sử dụng những từ ngữ giản dị nhưng giàu sức gợi, đặc biệt là những hình ảnh quen thuộc gắn liền với cuộc sống nông thôn như “gánh qua sông”, “bùn lầy”, “hy sinh”. Bên cạnh đó, tác giả còn sử dụng biện pháp lặp cấu trúc, tạo nên nhịp điệu đều đặn, thể hiện sự trân trọng và biết ơn của nhân vật trữ tình.
Qua đoạn thơ, ta thấy được tình cảm mẫu tử thiêng liêng, cao cả. Đó là tình yêu thương, sự biết ơn và lòng kính trọng của con trai đối với mẹ. Đoạn thơ là lời nhắn nhủ mỗi người cần biết ơn và trân trọng những người đã sinh thành, dưỡng dục mình.