Trong nền văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945, Nam Cao và Ngô Tất Tố là hai cây bút hiện thực xuất sắc nhất. Nếu như Ngô Tất Tố nổi tiếng với tiểu thuyết "Tắt đèn" thì Nam Cao lại ghi dấu ấn đậm nét với truyện ngắn "Giăng sáng". Cả hai tác phẩm đều xoay quanh chủ đề người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám 1945, song mỗi tác giả lại có những cách tiếp cận riêng. Đặc biệt, qua hai nhân vật Điền trong "Giăng sáng" và Hộ trong "Đời thừa", chúng ta có thể thấy rõ hơn những nét tương đồng và khác biệt trong cách nhìn nhận của hai nhà văn về số phận người trí thức nghèo trong xã hội cũ.
Trước hết, cả Nam Cao và Ngô Tất Tố đều là những nhà văn có tấm lòng nhân đạo sâu sắc. Họ đều dành sự quan tâm đặc biệt cho những người nông dân nghèo khổ, bất hạnh. Tuy nhiên, cách tiếp cận của hai tác giả lại có những nét riêng biệt.
Nam Cao là một nhà văn hiện thực phê phán, ông luôn quan sát cuộc sống bằng đôi mắt tỉnh táo, khách quan. Ông không né tránh những mặt trái của xã hội, những bất công, tàn bạo. Trong "Giăng sáng", Nam Cao đã khắc họa chân dung Điền - một nhà văn có ước mơ, khát vọng cao đẹp nhưng lại bị gánh nặng cơm áo gạo tiền vùi dập. Điền là một người có tâm hồn nhạy cảm, giàu mơ mộng. Anh khao khát được khẳng định bản thân, được ghi danh trong lịch sử văn học. Tuy nhiên, anh lại thiếu thực tế, dễ bị lung lay bởi những lời khen chê, những áp lực từ dư luận. Điều này khiến anh rơi vào trạng thái bế tắc, tuyệt vọng khi không đạt được mục tiêu của mình.
Ngô Tất Tố là một nhà văn hiện thực lãng mạn, ông thường sử dụng ngòi bút của mình để ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của người nông dân. Trong "Tắt đèn", ông đã khắc họa chân dung chị Dậu - một người phụ nữ hiền lành, tần tảo, giàu đức hi sinh. Chị Dậu là một người vợ, người mẹ mẫu mực, luôn yêu thương, chăm sóc chồng con. Dù phải chịu đựng bao nhiêu bất công, oan ức, chị vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp của mình.
Tuy nhiên, dù có những nét khác biệt trong cách tiếp cận, cả Nam Cao và Ngô Tất Tố đều chung một niềm xót xa, thương cảm cho số phận của người nông dân nghèo. Họ đều muốn dùng ngòi bút của mình để lên án những bất công, tàn bạo của xã hội, đồng thời khơi gợi lòng trắc ẩn, sự đồng cảm của mọi người đối với những kiếp người lầm than.
Về tính cách, Điền và Hộ đều là những trí thức nghèo, sống trong hoàn cảnh khó khăn, bần hàn. Họ đều có những ước mơ, khát vọng cao đẹp, muốn cống hiến cho nghệ thuật, cho cuộc đời. Tuy nhiên, do những hoàn cảnh khác nhau, họ lại có những lựa chọn khác nhau, dẫn đến những kết cục khác nhau.
Điền là một người có tâm hồn nhạy cảm, giàu mơ mộng. Anh khao khát được khẳng định bản thân, được ghi danh trong lịch sử văn học. Tuy nhiên, anh lại thiếu thực tế, dễ bị lung lay bởi những lời khen chê, những áp lực từ dư luận. Điều này khiến anh rơi vào trạng thái bế tắc, tuyệt vọng khi không đạt được mục tiêu của mình.
Hộ là một người có lý tưởng, hoài bão, muốn xây dựng một sự nghiệp vững chắc, góp phần cải thiện cuộc sống cho gia đình. Anh là một người chồng, người cha mẫu mực, luôn yêu thương, chăm sóc vợ con. Tuy nhiên, anh lại phải đối mặt với những khó khăn, thử thách của cuộc sống, đặc biệt là gánh nặng cơm áo gạo tiền. Điều này khiến anh phải lựa chọn giữa tình thương và sự nghiệp, dẫn đến bi kịch tinh thần.
Về nguyên nhân dẫn đến bi kịch, Điền thất bại vì anh quá chú trọng vào việc tạo ra một tác phẩm độc đáo, ấn tượng mà quên mất những yếu tố cơ bản của nghệ thuật như nội dung, tư tưởng, ngôn ngữ. Anh bị ám ảnh bởi những lời khen chê, những áp lực từ dư luận, khiến anh không thể sáng tạo một cách trọn vẹn.
Hộ thất bại vì anh đặt quá nhiều kỳ vọng vào sự nghiệp, mong muốn thành công nhanh chóng để cải thiện cuộc sống cho gia đình. Anh đã phải hy sinh nhiều thứ, thậm chí đánh đổi cả lương tâm để theo đuổi ước mơ của mình. Cuối cùng, anh nhận ra rằng hạnh phúc đích thực không nằm ở sự thành công về vật chất mà ở tình yêu thương, sự sẻ chia, thấu hiểu giữa con người với con người.
Tóm lại, qua hai nhân vật Điền và Hộ, Nam Cao và Ngô Tất Tố đã phản ánh một cách sâu sắc bi kịch của người trí thức nghèo trong xã hội cũ. Đó là bi kịch của những người có tài năng, ước mơ nhưng lại bị cuộc sống thực tế vùi dập, đẩy họ vào những lựa chọn nghiệt ngã, dẫn đến những kết cục bi thảm.