a. Trình bày các chính sách khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp ở Việt Nam trong lĩnh vực kinh tế, văn hóa giáo dục?
Trong 1 cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (cuối thế kỷ XIX đến Chiến tranh thế giới thứ nhất), thực dân Pháp đã triển khai một hệ thống chính sách toàn diện nhằm phục vụ lợi ích của chính quốc:
Kinh tế:
- Chiếm đoạt ruộng đất: Đây là chính sách cốt lõi. Pháp tiến hành đo đạc, chiếm đoạt ruộng đất của nông dân bằng nhiều hình thức (mua bán cưỡng ép, trưng thu...). Phần lớn đất đai bị tập trung vào tay địa chủ người Pháp và tay sai.
- Đẩy mạnh khai thác tài nguyên: Pháp tập trung khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá như than đá (Quảng Ninh), thiếc, vàng, kẽm, cao su (Đông Nam Bộ)... Các hoạt động khai thác này chủ yếu phục vụ nhu cầu của công nghiệp Pháp.
- Xây dựng hệ thống giao thông vận tải: Để phục vụ cho việc vận chuyển nguyên liệu và đàn áp phong trào kháng chiến, Pháp xây dựng hệ thống đường sắt (Hà Nội - Lạng Sơn, Hà Nội - Hải Phòng...), đường bộ và bến cảng (Hải Phòng, Sài Gòn).
- Độc quyền kinh tế: Pháp thiết lập chế độ độc quyền về thương mại, xuất nhập khẩu và các ngành kinh tế quan trọng. Hàng hóa Pháp tràn ngập thị trường Việt Nam, cạnh tranh và kìm hãm sự phát triển của kinh tế bản địa.
- Thu thuế nặng nề: Pháp đặt ra nhiều loại thuế vô lý, chồng chất lên vai người dân (thuế thân, thuế muối, thuế rượu, thuế đất...). Các khoản thuế này trở thành gánh nặng lớn cho đời sống nhân dân.
Văn hóa - Giáo dục:
- Thực hiện chính sách "chia để trị": Pháp khuyến khích sự chia rẽ giữa các dân tộc, tôn giáo, vùng miền để dễ dàng cai trị.
- Gieo rắc văn hóa nô dịch: Pháp пропагандировал văn hóa Pháp, coi thường văn hóa truyền thống Việt Nam. Họ khuyến khích lối sống thực dân, làm tha hóa một bộ phận dân cư.
- Hạn chế và kiểm soát giáo dục: Pháp xây dựng một hệ thống giáo dục mang tính chất thực dân, nhằm đào tạo ra những người phục vụ cho bộ máy cai trị. Nội dung giáo dục nghèo nàn, lạc hậu, số lượng trường học và học sinh rất ít ỏi, chủ yếu tập trung ở các đô thị lớn. Mục đích chính là duy trì sự ngu dốt của người dân để dễ bề cai trị.
- Khuyến khích các tệ nạn xã hội: Pháp ngấm ngầm khuyến khích các tệ nạn xã hội như cờ bạc, rượu chè, thuốc phiện để làm suy yếu tinh thần kháng chiến của người dân.
b. Phân tích tác động của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của người Pháp đối với xã hội Việt Nam?
Cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của Pháp đã gây ra những tác động sâu sắc và toàn diện đến xã hội Việt Nam:
- Về kinh tế:
- Sự chuyển biến kinh tế: Xuất hiện những yếu tố của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa (đồn điền, hầm mỏ, nhà máy sơ khai), nhưng mang tính chất què quặt, lệ thuộc vào Pháp.
- Sự phân hóa giai cấp sâu sắc: Xã hội Việt Nam xuất hiện các giai cấp mới như công nhân, tư sản dân tộc, tiểu tư sản. Tuy nhiên, mâu thuẫn chủ yếu vẫn là giữa toàn thể dân tộc Việt Nam với thực dân Pháp và tay sai.
- Nông nghiệp lạc hậu: Chính sách chiếm đoạt ruộng đất đẩy nông dân vào cảnh bần cùng, không có tư liệu sản xuất, dẫn đến sự trì trệ của nông nghiệp truyền thống.
- Về xã hội:
- Đời sống nhân dân cực khổ: Nông dân bị mất đất, chịu sưu cao thuế nặng, bị bóc lột tàn tệ. Công nhân bị áp bức, bóc lột với đồng lương rẻ mạt và điều kiện làm việc tồi tệ.
- Sự thay đổi cơ cấu xã hội: Xuất hiện các tầng lớp xã hội mới, tạo ra những mâu thuẫn xã hội mới.
- Sự xâm nhập của văn hóa phương Tây: Lối sống, tư tưởng phương Tây du nhập vào Việt Nam, làm thay đổi một bộ phận xã hội, đồng thời gây ra sự xung đột giữa văn hóa truyền thống và văn hóa ngoại lai.
- Về chính trị:
- Mất độc lập, chủ quyền: Việt Nam trở thành một bộ phận lãnh thổ của Pháp, mọi quyền lực nằm trong tay thực dân.
- Sự hình thành các phong trào yêu nước: Chính sách áp bức, bóc lột của Pháp đã làm bùng nổ các phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam, với nhiều khuynh hướng khác nhau (Cần Vương, nông dân Yên Thế, các sĩ phu yêu nước...). Tuy nhiên, các phong trào này đều thất bại do thiếu đường lối đúng đắn và sự đàn áp khốc liệt của thực dân Pháp.
c. Thực dân Pháp thực hiện các chính sách đó nhằm mục đích gì?
Thực dân Pháp thực hiện các chính sách khai thác thuộc địa lần thứ nhất ở Việt Nam nhằm đạt được các mục đích sau:
- Vơ vét tối đa tài nguyên: Pháp muốn khai thác triệt để nguồn tài nguyên thiên nhiên và sức lao động của Việt Nam để làm giàu cho chính quốc và bù đắp những tổn thất kinh tế.
- Mở rộng thị trường tiêu thụ: Việt Nam trở thành thị trường tiêu thụ rộng lớn cho hàng hóa của Pháp, giúp Pháp giải quyết vấn đề đầu ra cho sản phẩm công nghiệp.
- Biến Việt Nam thành căn cứ quân sự: Việt Nam có vị trí địa chiến lược quan trọng, Pháp muốn biến nơi đây thành căn cứ quân sự để củng cố quyền lực ở Đông Dương và khu vực Đông Nam Á.
- Duy trì ách thống trị lâu dài: Các chính sách văn hóa - giáo dục và "chia để trị" nhằm mục đích nô dịch về tinh thần, làm suy yếu ý chí kháng chiến và chia rẽ khối đoàn kết dân tộc Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi cho việc cai trị lâu dài.
- Tăng cường vị thế quốc tế của Pháp: Việc chiếm giữ và khai thác thuộc địa là một yếu tố quan trọng để Pháp khẳng định vị thế cường quốc trên trường quốc tế.