Nguyễn Ái Quốc không chỉ được biết đến là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam mà còn là một cây bút xuất sắc với nhiều tác phẩm chính luận sắc sảo, giàu giá trị. Trong đó, "Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu" là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện rõ nét phong cách nghệ thuật độc đáo của Người.
Tác phẩm xoay quanh hai nhân vật chính là Va-ren - một tên toàn quyền Đông Dương lúc bấy giờ, đại diện cho thực dân Pháp phản động, xấu xa. Còn nhân vật kia là Phan Bội Châu - một chiến sĩ yêu nước nổi tiếng của Việt Nam, đang bị chính quyền Pháp bắt giam tại Hà Nội vì hoạt động cách mạng. Hai nhân vật này vốn đã có mối quan hệ từ trước, khi Va-ren là một người theo chủ nghĩa dân tộc nhưng sau đó lại trở thành đảng viên Đảng Xã hội Pháp rồi làm Bộ trưởng, trở thành một kẻ phản bội lí tưởng và phản bội giai cấp cần lao. Điểm đặc biệt là cuộc gặp gỡ giữa Va-ren và Phan Bội Châu chỉ xảy ra trong tưởng tượng của tác giả Nguyễn Ái Quốc nhằm vạch trần bộ mặt xấu xa của kẻ đứng đầu nhà nước Pháp ở Đông Dương lúc bấy giờ.
Cuộc chạm trán giữa Va-ren và Phan Bội Châu diễn ra trên chuyến tàu từ Pháp sang Đông Dương nhận chức toàn quyền. Va-ren hứa sẽ chăm sóc Phan Bội Châu "tử tế". Trước lời hứa của Va-ren, Phan Bội Châu khinh bỉ đến mức im lặng, coi hắn chẳng đáng cho mình cãi lại. Sự im lặng ấy bao hàm cả sự khẳng định đường lối chiến đấu bất bạo lực của cụ Phan Bội Châu, người chiến sĩ cách mạng chân chính không thèm chấp kẻ thù ngang hàng. Qua đó, ta thấy được tấm lòng yêu nước, thương dân to lớn của bậc anh hùng dân tộc.
Trong tác phẩm, Nguyễn Ái Quốc đã khắc họa thành công hai tuyến nhân vật đối lập nhau. Một bên là Va-ren - kẻ phản bội lí tưởng, sẵn sàng bán nước mình vì lợi ích cá nhân. Hắn dùng những lời lẽ ngon ngọt, đường mật để dụ dỗ Phan Bội Châu, mong muốn biến cụ thành tay sai cho chúng. Tuy nhiên, tất cả đều bị Phan Bội Châu coi thường, khinh miệt. Một bên là Phan Bội Châu - người chiến sĩ yêu nước kiên cường, bất khuất. Dù bị giam cầm, tra tấn dã man nhưng cụ vẫn giữ vững khí tiết, không hề nao núng, sợ hãi. Cụ coi thường những lời hứa suông của Va-ren, tiếp tục con đường cứu nước, cứu dân.
Qua tác phẩm, Nguyễn Ái Quốc muốn tố cáo bộ mặt xảo trá, gian dối của thực dân Pháp nói chung và Va-ren nói riêng; ca ngợi tinh thần yêu nước, bất khuất của Phan Bội Châu và các chiến sĩ cách mạng Việt Nam. Đồng thời, Người cũng thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước và con người Việt Nam.
Như vậy, "Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu" là một tác phẩm chính luận xuất sắc, thể hiện tài năng và tâm huyết của Nguyễn Ái Quốc. Tác phẩm đã góp phần cổ vũ tinh thần yêu nước, đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam.