phân tích nhân vật bé thu trong truyện ngắn chiếc lược ngà

Minh Long

Bé Thu trong truyện ngắn "Chiếc lược ngà" của Nguyễn Quang Sáng là một nhân vật trung tâm, có vai trò quan trọng trong việc thể hiện chủ đề tư tưởng của tác phẩm. Qua diễn biến tâm lí phức tạp và những hành động đầy xúc động của em, nhà văn đã khắc họa một cách chân thực và sâu sắc tình cảm cha con thiêng liêng, đồng thời phản ánh bi kịch đau lòng của chiến tranh đối với những số phận con người, đặc biệt là trẻ thơ.

1. Sự ương ngạnh, lạnh lùng khi không nhận cha

Mở đầu câu chuyện, bé Thu hiện lên với thái độ ương ngạnh, lạnh lùng đến khó hiểu đối với ông Sáu – người cha mà em chưa từng gặp mặt. Trong ba ngày phép ít ỏi của ông Sáu, bé Thu kiên quyết không nhận cha:

• Từ chối mọi cử chỉ gần gũi: Khi ông Sáu vừa về tới nhà, bé Thu "nghe gọi, giật mình tròn mắt nhìn. Nó ngơ ngác, lạ lùng." Rồi "nó chạy tuốt ra sau nhà". Những cố gắng tiếp cận của ông Sáu như "kêu nhưng giọng lặp bắp", "vồ lấy" hay "mong được ôm con vào lòng" đều bị bé Thu cự tuyệt một cách quyết liệt.
• Thái độ bướng bỉnh, cộc lốc: Khi ông Sáu tìm cách trò chuyện hay nhờ vả, bé Thu đều đáp lại bằng thái độ lạnh nhạt, thậm chí là gắt gỏng. Điển hình là cảnh ông Sáu gắp trứng cá cho, em liền "hất tung cái trứng cá ra khỏi chén" và bỏ chạy. Khi ông Sáu dỗ dành gọi "Ba về rồi đây con!", em chỉ đáp cụt lủn "Về!" và lại chạy đi. đỉnh điểm là tiếng gọi cụt lủn, trống không "Vô ăn cơm!" thay vì "Ba vô ăn cơm!" hay việc em kiên quyết không gọi tiếng "ba" dù bị dồn ép.
• Nguyên nhân của sự xa lánh: Thái độ này không phải do bé Thu ghét bỏ cha mà là vì em không nhận ra người cha trong trí tưởng tượng của mình. Trong kí ức non nớt của em, hình ảnh người cha chỉ qua bức ảnh chụp chung với má, "người chụp chung với má nó và người đang đứng trước mặt đây, hai người hoàn toàn khác nhau". Khuôn mặt bị sẹo của ông Sáu đã làm thay đổi hình dáng quen thuộc, khiến em không tin đó là cha mình. Sự ương ngạnh của bé Thu xuất phát từ một tình yêu thương cha rất mực trong trẻo, nguyên vẹn, em kiên định với những gì mình tin là đúng, là cha của mình.

2. Sự chuyển biến đột ngột và tình yêu cha mãnh liệt

Sự lạnh lùng của bé Thu chỉ chấm dứt khi em hiểu ra sự thật. Chi tiết đắt giá này thể hiện rõ sự tinh tế trong việc khắc họa tâm lí nhân vật của Nguyễn Quang Sáng:

• Tiếng "ba" vỡ òa: Sau khi nghe bà ngoại giải thích về vết sẹo trên mặt ông Sáu, bé Thu đã nhận ra người đàn ông trước mặt chính là cha mình. Khoảnh khắc ông Sáu chuẩn bị đi, tiếng gọi "Ba!" của Thu bỗng vỡ òa, vừa dứt khoát, vừa như van lơn, vừa xót xa: "Tiếng kêu của nó nghe thật xót xa, đó là tiếng "ba" mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay. Tiếng "ba" như vỡ tung ra từ lòng nó, nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như một con sóc, nó chạy đến ôm chầm lấy cổ ba nó."
• Hành động đầy tình cảm: Bé Thu "hôn ba nó cùng khắp. Nó hôn tóc, hôn cổ, hôn vai và hôn cả vết thẹo dài bên má của ba nó nữa." Hành động này cho thấy tình yêu cha bị dồn nén bấy lâu nay nay bùng phát mạnh mẽ, không còn bất cứ sự e dè, xa cách nào. Nó không chỉ là sự biểu lộ tình yêu thương mà còn là sự bù đắp cho những ngày tháng đã qua, sự nhận lỗi của một đứa trẻ.
• Sự níu kéo, không muốn rời xa: Bé Thu "không cho ba đi. Nó đứng thẳng người lên, hai tay dang ra ôm lấy cổ ba, ghì chặt lấy ba. Mặt nó lấm lét nước mắt, nhưng nó vẫn cố ghìm chặt lấy ba nó." Hành động này thể hiện tình cảm mãnh liệt, sự lưu luyến, không muốn xa rời người cha vừa mới nhận. Nó cho thấy tình cảm gia đình, tình phụ tử là thiêng liêng và sâu sắc đến nhường nào.

3. Ý nghĩa và vai trò của nhân vật bé Thu

Nhân vật bé Thu không chỉ là một đứa trẻ đáng yêu với những nét tính cách đặc trưng mà còn mang nhiều ý nghĩa sâu sắc:

• Minh chứng cho tình cảm cha con thiêng liêng: Qua diễn biến tâm lí của bé Thu, nhà văn khẳng định tình cảm cha con là bản năng, là sợi dây gắn kết vô hình nhưng bền chặt, dù có bị ngăn cách bởi thời gian hay những hiểu lầm. Tiếng "ba" cuối cùng của Thu là biểu tượng cho tình phụ tử bất diệt.
• Phản ánh bi kịch của chiến tranh: Bé Thu là một nạn nhân vô tội của chiến tranh. Chính chiến tranh đã khiến em lớn lên mà không biết mặt cha, để rồi khi cha trở về, em lại không thể nhận ra vì vết sẹo do chiến tranh gây ra. Bi kịch của em là bi kịch chung của bao đứa trẻ Việt Nam thời chiến, phải chịu đựng sự mất mát, chia ly, và những tổn thương tâm hồn mà chiến tranh để lại.
• Góp phần làm nổi bật vẻ đẹp người lính: Tình cảm của bé Thu dành cho ông Sáu, đặc biệt là tiếng "ba" vỡ òa, đã thôi thúc ông Sáu làm ra chiếc lược ngà, một kỷ vật tình yêu thiêng liêng. Điều này làm bật lên vẻ đẹp của người lính trong chiến tranh không chỉ là dũng cảm, kiên cường mà còn là những người cha, người chồng giàu tình cảm, luôn mang trong mình nỗi nhớ và khao khát đoàn tụ gia đình.

Kết luận

Với ngòi bút tài tình và sự am hiểu sâu sắc tâm lí trẻ thơ, Nguyễn Quang Sáng đã khắc họa thành công nhân vật bé Thu. Từ sự ương ngạnh đến tình yêu thương bùng cháy, bé Thu đã trở thành một hình tượng khó quên trong lòng độc giả, là minh chứng sống động cho tình cảm cha con cao đẹp, đồng thời là lời tố cáo sâu sắc về những đau thương, mất mát mà chiến tranh đã gây ra cho con người, đặc biệt là những đứa trẻ vô tội.