Đoạn thơ: “Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở Khi ta đi, đất bỗng hoá tâm hồn.” (Chế Lan Viên – Trích “Tiếng Việt”) Đề bài: Phân tích hai câu thơ trên, từ đó làm rõ tình cảm gắn bó sâu nặng giữa con người với...

hihichine

Phân tích:

Trong thơ ca Việt Nam hiện đại, Chế Lan Viên được biết đến là một nhà thơ tài hoa, có phong cách triết lý sâu sắc, giàu suy tư về con người và dân tộc. Bài thơ Tiếng Việt là một thi phẩm thể hiện tình yêu tha thiết với tiếng mẹ đẻ, đồng thời ẩn chứa những tầng nghĩa sâu xa về quê hương, đất nước. Đặc biệt, hai câu thơ:

“Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở

Khi ta đi, đất bỗng hoá tâm hồn.”

là một trong những đoạn thơ đặc sắc nhất, thể hiện một chiêm nghiệm sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và quê hương, khiến người đọc không khỏi bâng khuâng, xúc động.

Câu thơ đầu mở ra một thực tại quen thuộc nhưng giàu hàm ý triết lý: “Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở”. Khi con người sống trên chính mảnh đất quê hương, ta thường coi đó như một điều hiển nhiên. Đất, trong cảm nhận thường nhật, chỉ là nơi ta đi về, là không gian vật lý gắn với cuộc sống hằng ngày. Vì quá thân quen, quá gần gũi, nên đôi khi ta vô tình lướt qua mà không dừng lại để chiêm ngắm, để lắng nghe hơi thở, nhịp đập của mảnh đất đã sinh thành mình. Câu thơ như một lời nhắc khẽ khàng: những giá trị sâu xa nhất thường chỉ hiện lên rõ nét khi ta rời xa nó.

Và câu thơ thứ hai mang đến một sự chuyển biến đầy cảm xúc: “Khi ta đi, đất bỗng hoá tâm hồn.” Chính trong khoảnh khắc chia xa, khi con người rời khỏi mảnh đất quê nhà, đất bỗng không còn là không gian vật chất mà trở thành không gian tâm tưởng, là hồi ức, là gương mặt ký ức luôn hiện về trong nỗi nhớ khôn nguôi. Hình ảnh “đất hoá tâm hồn” là một ẩn dụ đầy thi vị – nơi ta từng sống nay hóa thành nơi sống trong ta. Khi ra đi, người ta mới thấm thía hơn hết cái quý giá của quê hương, mới thấy từng hạt bụi, từng tiếng ru, từng giọt nắng trên mái nhà xưa cũng trở thành những sợi dây vô hình níu giữ tâm hồn.

Cấu trúc đối lập “ở – đi”, “đất ở – tâm hồn” không chỉ là một nghệ thuật ngôn ngữ mà còn là cách Chế Lan Viên khắc họa quy luật muôn đời của cảm xúc con người: càng xa, càng nhớ; càng mất, càng trân quý. Quê hương, vì thế, không còn là khái niệm địa lý đơn thuần, mà là một phần hồn vía, là máu thịt, là nơi lưu giữ bản sắc và ký ức. Chính bởi vậy mà con người, dù đi đâu, ở đâu, vẫn mang theo quê hương trong từng hơi thở, từng bước chân, từng giấc mơ chập chờn mỗi đêm về.

Hai câu thơ, dù ngắn gọn nhưng có sức ngân vang lớn, bởi nó chạm đến những điều sâu xa nhất trong tâm hồn mỗi con người – đó là tình yêu quê hương như một bản năng thiêng liêng, một điều hiển nhiên nhưng không phải ai cũng nhận ra khi còn ở gần. Chỉ khi đi xa, khi sống giữa xứ người, giữa những nền văn hóa khác biệt, người ta mới cảm nhận được tiếng nói quê hương trong mình vang lên tha thiết và day dứt đến nhường nào.

Vẻ đẹp của hai câu thơ không nằm ở hình ảnh lộng lẫy hay âm điệu trau chuốt, mà chính là ở sự giản dị, sâu lắng và giàu sức gợi. Chế Lan Viên không cố gắng tạo nên một hình tượng lạ mắt, mà chỉ nhẹ nhàng bày tỏ một quy luật tình cảm phổ quát, một sự thật giản dị nhưng đầy ám ảnh về mối quan hệ giữa con người và quê hương xứ sở.