So sánh:
- Ví dụ: "Con đi trăm núi ngàn khe / Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm" (Tố Hữu)
- Phân tích: Câu thơ sử dụng phép so sánh không ngang bằng để thể hiện sự vất vả, gian khổ của người mẹ khi con đi xa. Hình ảnh "con đi trăm núi ngàn khe" được so sánh với "muôn nỗi tái tê lòng bầm", tạo nên sự tương phản mạnh mẽ, làm nổi bật nỗi lòng đau đớn của người mẹ.
Nhân hóa:
- Ví dụ: "Cây dừa sải tay bơi" (Nguyễn Duy)
- Phân tích: Câu thơ sử dụng phép nhân hóa, gán cho cây dừa những hành động của con người như "sải tay bơi". Điều này khiến hình ảnh cây dừa trở nên sinh động, gần gũi và gợi cảm hơn.
Ẩn dụ:
- Ví dụ: "Bác đã đi rồi sao Bác ơi! / Mùa thu đang đẹp nắng xanh trời." (Việt Bắc - Tố Hữu)
- Phân tích: Câu thơ sử dụng ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, gọi mùa thu bằng tên Bác Hồ. Ẩn dụ này mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện tình cảm kính trọng, biết ơn của tác giả dành cho Bác.
Hoán dụ:
- Ví dụ: "Bàn tay ta làm nên tất cả / Có sức người sỏi đá cũng thành cơm" (Bài ca vỡ đất - Hoàng Trung Thông)
- Phân tích: Câu thơ sử dụng hoán dụ lấy bộ phận chỉ toàn thể, "bàn tay" chỉ người lao động. Hoán dụ này nhấn mạnh vai trò to lớn của con người trong việc xây dựng cuộc sống mới.
Chơi chữ:
- Ví dụ: "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây" (Ca dao)
- Phân tích: Câu tục ngữ sử dụng lối chơi chữ đồng âm, "ăn" có hai nghĩa: ăn uống và hưởng thụ kết quả lao động. Lối chơi chữ này tạo nên sự dí dỏm, hài hước, đồng thời nhắc nhở mọi người phải biết ơn những người đã tạo ra thành quả cho mình.
Nói quá:
- Ví dụ: "Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng / Ngày tháng mười chưa cười đã tối" (Ca dao)
- Phân tích: Câu ca dao sử dụng biện pháp nói quá, phóng đại mức độ ngắn ngủi của đêm tháng năm và ngày tháng mười. Nói quá nhằm mục đích nhấn mạnh đặc điểm riêng biệt của từng mùa trong năm.
Nói giảm nói tránh:
- Ví dụ: "Ông cụ ấy đã khuất núi rồi"
- Phân tích: Câu nói sử dụng cách nói giảm nói tránh, thay thế từ "chết" bằng "khuất núi" để thể hiện sự tôn trọng đối với người đã khuất.
Điệp:
- Ví dụ: "Thương em, thương em, thương em biết mấy" (Trần Đăng Khoa)
- Phân tích: Câu thơ sử dụng điệp ngữ nối tiếp, lặp lại từ "thương em" ba lần liên tiếp, tạo nên hiệu quả nghệ thuật nhấn mạnh, bộc lộ cảm xúc mãnh liệt của tác giả dành cho người con gái.
Liệt kê:
- Ví dụ: "Anh đội viên thức dậy / Thấy trời khuya lắm rồi / Mà sao Bác vẫn ngồi / Đêm nay Bác không ngủ" (Minh Huệ)
- Phân tích: Câu thơ sử dụng phép liệt kê, liệt kê các hành động của anh đội viên khi thức dậy. Liệt kê nhằm mục đích miêu tả chi tiết, rõ ràng khung cảnh đêm khuya và tâm trạng lo lắng của anh đội viên.
Đối lập:
- Ví dụ: "Sóng gầm thét dữ dội / Mây đen che kín bầu trời" (Truyện Kiều - Nguyễn Du)
- Phân tích: Hai câu thơ sử dụng phép đối lập giữa "sóng gầm thét dữ dội" và "mây đen che kín bầu trời", tạo nên bức tranh thiên nhiên hùng vĩ, dữ dội. Đối lập góp phần tăng cường tính biểu cảm, tạo ấn tượng mạnh cho người đọc.
Đảo ngữ:
- Ví dụ: "Lom khom dưới núi tiều vài chú / Lác đác bên sông chợ mấy nhà" (Quê hương - Tế Hanh)
- Phân tích: Hai câu thơ sử dụng đảo ngữ, đưa vị ngữ lên trước chủ ngữ. Đảo ngữ nhằm mục đích nhấn mạnh vào hình ảnh "lom khom" và "lác đác", tạo nên vẻ đẹp trầm buồn, hoang sơ cho bức tranh làng quê.
Chêm xen:
- Ví dụ: "Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ / Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ" (Ngắm trăng - Hồ Chí Minh)
- Phân tích: Câu thơ thứ hai sử dụng phép chêm xen, bổ sung thêm cụm từ "nhòm khe cửa" để miêu tả rõ nét hơn hành động của vầng trăng. Chêm xen tạo nên sự độc đáo, bất ngờ cho câu thơ.
Câu hỏi tu từ:
- Ví dụ: "Ai ơi bưng bát cơm đầy / Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần!" (Ca dao)
- Phân tích: Câu hỏi tu từ "Ai ơi bưng bát cơm đầy" không cần câu trả lời mà nhằm mục đích khẳng định công lao to lớn của người nông dân. Câu hỏi tu từ tạo nên giọng điệu tha thiết, cảm động, khơi gợi lòng biết ơn của người nghe.