Hài kịch là một thể loại văn học và sân khấu nhằm mang lại tiếng cười giải trí cho khán giả. Tuy nhiên, hài kịch không chỉ đơn thuần là để mua vui mà còn ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc về cuộc sống, xã hội và con người. Trong hài kịch, nhân vật thường được khắc họa với những nét tính cách điển hình, tạo nên những tình huống dở khóc dở cười, phơi bày những thói hư tật xấu của con người.
Trong vở kịch "Quan Thanh Tra", nhà văn Nikolai Gogol đã sử dụng hài kịch để phê phán xã hội Nga Hoàng thời bấy giờ. Vở kịch xoay quanh nhân vật chính là Quan Thanh Tra, một người được cử đến để kiểm tra và giám sát các cơ quan, tổ chức trong thành phố. Qua những tình huống hài hước, Gogol đã vạch trần sự tham nhũng, vô trách nhiệm của các quan chức, đồng thời châm biếm lối sống xa hoa, hưởng lạc của tầng lớp thượng lưu.
Đoạn trích "Hồi thứ nhất - Lớp năm" là một ví dụ điển hình cho việc sử dụng hài kịch để phê phán xã hội. Trong đoạn trích này, Gogol đã khắc họa chân dung của Thị Trưởng, một nhân vật tiêu biểu cho tầng lớp quan chức tham nhũng, vô trách nhiệm.
Thị Trưởng là một nhân vật đầy mâu thuẫn. Ông ta luôn tỏ ra là một người quan tâm đến công việc, muốn cải thiện đời sống của người dân. Tuy nhiên, hành động và lời nói của ông ta lại hoàn toàn trái ngược với những gì ông ta tuyên bố. Khi nghe tin Quan Thanh Tra sắp đến, Thị Trưởng vội vã, lo lắng, tìm mọi cách để che giấu sự thối nát của mình. Ông ta liên tục đưa ra những mệnh lệnh, chỉ đạo cho cấp dưới, nhưng thực chất chỉ là những lời nói sáo rỗng, lươn lẹo, nhằm che đậy sự bất tài và tham nhũng của bản thân.
Gogol đã sử dụng ngôn ngữ hài hước, mỉa mai để khắc họa chân dung Thị Trưởng. Những lời thoại của ông ta đầy rẫy những từ ngữ hoa mỹ, nhưng lại ẩn chứa sự dối trá, lươn lẹo. Chẳng hạn, khi nghe tin Quan Thanh Tra sắp đến, Thị Trưởng vội vàng nói: "Naỳ, xtê-pan i-lích, ông nghe đây! Có một vị quan từ pê-téc-bua đến. Ông đã xếp đặt gì chưa?" Câu nói này thể hiện rõ sự lươn lẹo, dối trá của Thị Trưởng. Ông ta cố gắng tỏ ra là mình rất quan tâm đến công việc, nhưng thực chất chỉ là muốn che giấu sự bất tài và tham nhũng của mình.
Ngoài ra, Gogol còn sử dụng những tình huống hài hước để khắc họa sự hèn nhát, sợ hãi của Thị Trưởng. Khi nghe tin Quan Thanh Tra sắp đến, Thị Trưởng vội vã chạy trốn, thậm chí còn vứt bỏ chiếc mũ quý giá của mình để tránh bị phát hiện. Điều này cho thấy sự hèn nhát, sợ hãi của Thị Trưởng khi đối mặt với sự thật.
Thông qua nhân vật Thị Trưởng, Gogol đã phê phán mạnh mẽ chế độ Nga Hoàng thối nát, đồng thời kêu gọi cải tổ xã hội. Thị Trưởng là một biểu tượng cho sự tham nhũng, vô trách nhiệm của tầng lớp quan chức thời bấy giờ. Gogol đã sử dụng hài kịch để phơi bày những tệ nạn xã hội, đồng thời khơi gợi lòng yêu nước, khát vọng đổi mới của người dân.
Tóm lại, đoạn trích "Hồi thứ nhất - Lớp năm" trong vở kịch "Quan Thanh Tra" là một ví dụ điển hình cho việc sử dụng hài kịch để phê phán xã hội. Qua nhân vật Thị Trưởng, Gogol đã vạch trần sự tham nhũng, vô trách nhiệm của tầng lớp quan chức, đồng thời kêu gọi cải tổ xã hội. Hài kịch không chỉ mang lại tiếng cười giải trí mà còn ẩn chứa những ý nghĩa sâu sắc về cuộc sống, xã hội và con người.