Nguyễn Đình Thi là một nghệ sĩ đa tài, ông có đóng góp cho nền văn học trên cả hai lĩnh vực thơ ca và nhạc. Thơ của ông mang đậm tính hàm súc, giàu chất trí tuệ và luôn có cái nhìn sâu sắc về thời đại. Đặc biệt, cảm hứng về quê hương đất nước chính là mạch nguồn xuyên suốt trong sự nghiệp cầm bút của ông. Điều này được thể hiện rõ nét qua bài thơ "Đất nước", được sáng tác trong khoảng thời gian từ 1948 đến 1955. Trong đó, cảm hứng chủ đạo của bài thơ là niềm tự hào mãnh liệt về truyền thống anh hùng bất khuất của dân tộc Việt Nam.
Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh đất nước đang bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Chính vì vậy, cảm hứng lịch sử đã thấm sâu vào từng câu thơ, tạo nên một âm hưởng sử thi hào hùng. Hình tượng đất nước được khắc họa qua những biến cố thăng trầm của lịch sử, từ những ngày đầu dựng nước, giữ nước cho đến cuộc kháng chiến chống Pháp đầy cam go, thử thách.
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Đình Thi đã gợi lên hình tượng đất nước qua những huyền thoại đẹp về nguồn gốc ra đời:
"Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về"
Tác giả đã sử dụng biện pháp nhân hóa, ẩn dụ để làm nổi bật hình tượng đất nước. Đất nước được ví như một sinh thể sống, có linh hồn, có ý chí kiên cường bất khuất. Tiếng nói của đất nước vang vọng trong lòng mỗi người dân, nhắc nhở họ phải luôn ghi nhớ công lao to lớn của cha ông, phải tiếp nối truyền thống hào hùng của dân tộc.
Trong những năm tháng kháng chiến chống Pháp, đất nước hiện lên trong vẻ đẹp giản dị mà kì diệu:
"Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa"
Bằng việc sử dụng các biện pháp nghệ thuật như điệp ngữ, so sánh, tác giả đã vẽ nên bức tranh thiên nhiên tươi đẹp, trù phú của đất nước. Đồng thời, qua đó cũng khẳng định chủ quyền thiêng liêng của dân tộc Việt Nam.
Không chỉ dừng lại ở đó, Nguyễn Đình Thi còn khắc họa hình tượng đất nước trong cuộc trường chinh không nghỉ ngơi:
"Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều"
Hai câu thơ đã gợi lên nỗi đau thương mất mát của đất nước trong chiến tranh. Tuy nhiên, nỗi đau ấy không khiến con người gục ngã mà càng thêm căm thù giặc, quyết tâm giành lấy độc lập tự do.
Có thể thấy, hình tượng đất nước trong bài thơ "Đất nước" của Nguyễn Đình Thi là một hình tượng đa diện, vừa mang vẻ đẹp cổ điển, vừa mang tinh thần hiện đại. Qua đó, tác giả đã thể hiện tình yêu quê hương đất nước tha thiết, sâu sắc của mình.