Truyền thuyết "Nữ Thần Mặt Trời Và Mặt Trăng" mang đậm yếu tố kì ảo, hoang đường, phản ánh nhận thức, cách hình dung của người cổ đại về nguồn gốc vũ trụ và đời sống của con người. Câu chuyện kể về hai vị thần là Nữ Thần Mặt Trời và Mặt Trăng, họ là hai chị em ruột, có nhiệm vụ thay phiên nhau đi xem xét mọi việc trên nhân gian bằng cách luân phiên xuất hiện trên bầu trời. Tuy nhiên, do tính cách nóng nảy của Mặt Trăng mà cuộc sống của con người trên Trái Đất mới đa dạng như ngày nay.
Câu chuyện bắt đầu bằng việc giới thiệu về hai vị thần, con gái của Ngọc Hoàng. Họ được giao nhiệm vụ thay phiên nhau đi xem xét mọi việc trên nhân gian. Công việc này được thực hiện bằng cách luân phiên xuất hiện trên bầu trời. Điều này tạo nên sự tuần hoàn và đều đặn trong việc quan sát thế giới.
Tuy nhiên, Mặt Trăng được miêu tả là một vị thần nóng nảy, gây ra nhiều khó khăn cho con người. Cô ta thường xuyên sà xuống trần gian, gây ra nhiều phiền toái và thiệt hại cho cuộc sống của họ. Điều này giải thích tại sao đôi khi Mặt Trăng lại chiếu sáng mạnh mẽ, tạo ra những biến đổi khí hậu và ảnh hưởng đến môi trường sống của con người.
Để khắc phục tình trạng này, Quải - một chàng trai dũng cảm - đã quyết tâm trừng phạt Mặt Trăng. Anh ta chặn đường và ném cát vào mắt cô, khiến cô phải rút lui khỏi trần gian. Từ đó, Mặt Trăng trở nên dịu dàng hơn, chiếu sáng ổn định và không còn gây ra những biến đổi thất thường nữa.
Sự kiện này cũng lý giải cho những đặc điểm khác biệt của Mặt Trăng. Ví dụ, khi Mặt Trăng ngoảnh mặt xuống trần gian, đó là lúc trăng rằm; khi Mặt Trăng quay lưng, đó là ba mươi, mùng một; khi Mặt Trăng quay sang trái, sang phải, đó là thời kỳ trăng hạ huyền hoặc thượng huyền. Những hiện tượng thiên nhiên này được giải thích bằng những câu chuyện thú vị và dễ hiểu.
Ngoài ra, câu chuyện cũng đề cập đến mối quan hệ giữa Mặt Trời và Mặt Trăng. Hai vị thần này là chị em ruột, và chồng của họ là một con gấu rất to khỏe. Gấu thường ghen tuông và theo dõi sự đi lại của hai chị em. Khi Mặt Trăng quá thân thiết với Mặt Trời, gấu sẽ nổi giận và đòi chung tình. Điều này giải thích cho những hiện tượng tự nhiên như nhật thực hay nguyệt thực. Mỗi khi xảy ra hiện tượng này, nhân gian lại phải đánh chiêng, đánh trống rầm rộ để xua đuổi gấu, bảo vệ cuộc sống bình yên của con người.
Cuối cùng, câu chuyện kết thúc bằng việc khẳng định vai trò của Nữ Thần Mặt Trời và Mặt Trăng trong việc duy trì trật tự và cân bằng của vũ trụ. Nhờ công lao của họ, cuộc sống của con người trên Trái Đất mới diễn ra một cách hài hòa và ổn định.
Nhìn chung, Truyền thuyết "Nữ Thần Mặt Trời Và Mặt Trăng" là một tác phẩm văn học dân gian độc đáo, mang đậm nét văn hóa và tín ngưỡng của người Việt Nam. Nó không chỉ giải thích những hiện tượng tự nhiên mà còn thể hiện trí tưởng tượng phong phú và khát vọng khám phá thế giới của người xưa.