Huy Cận là nhà thơ nổi tiếng của nền văn học Việt Nam, ông là người chiến sĩ cách mạng và những tâm sự về thời cuộc đã được thể hiện mạnh mẽ trong các tác phẩm của ông, khi ông đang trăn trở, bế tắc hay vui mừng đều được thể hiện qua những con chữ. Trước Cách Mạng tháng Tám, thơ ông mang nỗi sầu về kiếp người và ca ngợi cảnh đẹp của thiên nhiên, tạo vật, tiêu biểu là bài thơ Tràng Giang.
Bài thơ được in trong tập "Lửa thiêng", được sáng tác khi Huy Cận đứng ở bờ Nam bến Chèm sông Hồng, nhìn cảnh mênh mông sóng nước, lòng vời vợi buồn, cám cảnh cho kiếp người nhỏ bé, nổi trôi giữa dòng đời vô định. Mang nỗi u buồn hoài như thế nên bài thơ vừa có nét đẹp cổ điển lại vừa đượm nét hiện đại, đem đến sự thích thú, yêu mến cho người đọc.
Bằng sự trải nghiệm của cuộc đời, bằng những xúc cảm mãnh liệt, Huy Cận đã thổi hồn vào bài thơ Tràng Giang, tạo nên những giá trị sâu sắc, để lại ấn tượng đậm nét trong lòng độc giả.
Trước hết, nói về nhan đề "Tràng Giang", đó là một cách gọi khác của sông dài, nếu thay thế bằng hai từ "Trường Giang" thì sẽ mất đi tính thuần Việt, do đó Huy Cận đã lựa chọn "Tràng Giang" để diễn tả một không gian rộng lớn, bao la của dòng sông, nơi mà cái tôi - chủ thể trữ tình có thể hòa mình cùng với thiên nhiên, đất trời.
Tiếp đến là thể thơ, bài thơ được sáng tác theo thể thơ thất ngôn trường thiên, gồm 4 khổ thơ nối liền nhau, không chia thành từng khổ cụ thể, mang âm hưởng cổ điển, trang nhã, giống như một khúc nhạc trầm buồn của quê hương.
Mạch cảm xúc của bài thơ được vận động theo lối cấu tứ khá quen thuộc trong thơ ca trung đại, đó là thi pháp "tả cảnh ngụ tình", lấy ngoại cảnh để miêu tả tâm cảnh, bộc lộ nỗi niềm tâm sự. Vì thế, xuyên suốt cả bài thơ, ta thấy xuất hiện rất nhiều hình ảnh thiên nhiên, cứ lớp lớp, dâng trào, chảy xiết như dòng sông mãi mãi chảy trôn cuộc đời này.
Dòng sông càng ngày càng rộng, càng sâu, cảnh sắc càng ngày càng hùng vĩ, tráng lệ, nỗi buồn của con người cũng chất chồng, tầng tầng, lớp lớp. Nỗi buồn ấy bây giờ đã hóa thành bất tử, trường tồn cùng vũ trụ vĩnh hằng, rộng lớn.
Đến với Tràng Giang, người đọc sẽ bắt gặp những hình ảnh quen thuộc, bình dị, gần gũi như: "Sóng gợn Tràng Giang", "con thuyền", "củi một cành khô", "bèo dạt..." Đó là những hình ảnh quen thuộc, mang đậm bản sắc dân tộc, là những gì bình dị nhất của quê hương, đất nước Việt Nam.
Nhưng trong không gian rộng lớn ấy, mọi thứ dường như tách rời nhau, tạo nên sự đối lập, làm tăng thêm vẻ hiu quạnh, hoang vắng. Con người lúc này chỉ như một chấm nhỏ nhoi, đơn độc giữa dòng sống mênh mông, rộng lớn, không tìm thấy sự giao hòa, đồng điệu.
Không chỉ thành công về mặt cấu tứ, Tràng Giang còn hấp dẫn độc giả bởi những hình ảnh thơ rất đẹp, rất lãng mạn gắn liền với những hình ảnh quen thuộc vùng nông thôn Bắc Bộ như: "sóng gợn Tràng Giang", "con thuyền", "củi một cành khô", "bèo dạt"...
Tất cả tạo nên một bức tranh thiên nhiên đẹp, gợi cảm, mang màu sắc cổ điển, truyền thống, nhưng bên cạnh đó, Huy Cận vẫn thể hiện được cái tôi rõ nét của mình khi lồng ghép vào bức tranh thiên nhiên ấy những hình ảnh mang đậm dấu ấn hiện đại như: "củi một cành khô", "lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu", "đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều"...
Những hình ảnh đó khiến cho người đọc cảm nhận được sâu sắc nỗi buồn, sự cô đơn, lạc lõng của cái tôi trữ tình trước cuộc đời rộng lớn.
Qua những lời thơ giản dị mà chân thành, ta thấy được một tâm hồn đa cảm, rung động trước cái đẹp của tạo hóa, nhưng luôn chất chứa nỗi ưu tư, buồn bã về kiếp người nhỏ bé, nổi trôi. Chính vì vậy, tác giả mới hóa thân thành "cái tôi trữ tình" để giãi bày, bộc lộ những tâm sự sâu kín của mình.
Đó là nỗi buồn trước số phận chìm nổi, lênh đênh của con người, trước cảnh vật thiên nhiên rộng lớn, mênh mông, con người chỉ như một chấm nhỏ nhoi, đơn độc, không tìm thấy sự giao hòa, đồng điệu.
Với những đặc sắc về cấu tứ và hình ảnh, bài thơ Tràng Giang đã trở thành một tuyệt phẩm sống mãi trong lòng người đọc. Qua đó giúp chúng ta hiểu hơn về nỗi lòng của tác giả, hiểu hơn về những tâm sự thầm kín của một vị thi nhân, nhờ đó chúng ta cũng biết trân trọng, yêu quý non sông, đất nước mình hơn.