Bài thơ "Ánh trăng" của nhà thơ Nguyễn Duy là một tác phẩm giàu ý nghĩa, thể hiện những suy ngẫm sâu sắc về cuộc sống và con người. Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, tạo nên một dòng chảy cảm xúc tự nhiên, chân thật.
Mở đầu bài thơ, tác giả đưa người đọc trở về với những năm tháng gian lao đã qua của cuộc đời người lính gắn bó với thiên nhiên, đất nước, gợi nhắc thái độ sống "uống nước nhớ nguồn", ân tình thủy chung cùng quá khứ.
"Hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỉ
...
Từ hồi về thành phố
quen ánh điện cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường"
Hình ảnh "hồi chiến tranh ở rừng" gợi lên một không gian và thời gian xa xưa, khi cuộc sống còn đơn sơ, giản dị. Trong không gian ấy, vầng trăng trở thành người bạn tri kỷ, tình nghĩa của người lính. Trăng là vẻ đẹp bình dị, mộc mạc, là biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn của người lính.
Tuy nhiên, khi trở về thành phố, cuộc sống hiện đại với ánh điện cửa gương đã khiến con người dần quên đi vầng trăng. Trăng trở nên xa lạ, như "người dưng qua đường". Điều này thể hiện sự vô tâm, hờ hững của con người đối với thiên nhiên, quá khứ.
Đến khổ thơ thứ hai, tác giả đã tạo ra một tình huống bất ngờ để thức tỉnh lương tâm con người. Đó là khi "đèn điện tắt", con người vội bật tung cửa sổ và bất ngờ gặp lại vầng trăng tròn vành vạnh.
"Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn"
Vầng trăng tròn vành vạnh xuất hiện đột ngột, khiến con người phải giật mình, bàng hoàng. Cảm xúc xúc động, rưng rưng trào dâng trong lòng người lính khi đối diện với vầng trăng:
"Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng
như là đồng là bể
như là sông là rừng"
Trăng vẫn vẹn nguyên, tình nghĩa, không thay đổi dù con người đã lãng quên. Điều đó khiến con người cảm thấy rưng rưng, xúc động, như được thức tỉnh sau một giấc ngủ dài.
Khổ thơ cuối cùng là lời tự nhắc nhở bản thân của người lính về thái độ sống ân nghĩa, thủy chung. Trăng tròn vành vạnh thể hiện sự trọn vẹn, thủy chung của thiên nhiên, quá khứ. Còn con người thì sao? Liệu chúng ta có giữ được tấm lòng son sắt, không thay đổi trước những cám dỗ của cuộc sống hay không?
"Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình"
Bài thơ "Ánh trăng" của Nguyễn Duy là một lời nhắc nhở về đạo đức lối sống, sự thủy chung son sắt trong quá khứ. Bài thơ mang tính nhân văn sâu sắc, giúp người đọc hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc trân trọng quá khứ, sống có trách nhiệm với bản thân và xã hội.