Nhung Phạm
Nguyễn Quang Sáng là một cây bút tiêu biểu của nền văn học cách mạng Việt Nam, với khả năng khai thác sâu sắc cuộc sống và con người Nam Bộ trong bối cảnh chiến tranh. Trong số những tác phẩm ông để lại cho đời, "Chiếc lược ngà" là một trong những truyện ngắn hay và gây được nhiều ấn tượng nhất cho người đọc. Tác phẩm đã diễn tả một cách cảm động tình cha con thấm thiết, sâu nặng của ông Sáu và bé Thu trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh, đồng thời khẳng định vẻ đẹp của tình người và tố cáo sự khốc liệt của chiến tranh.
Sức hấp dẫn của "Chiếc lược ngà" trước hết nằm ở tình huống truyện độc đáo và đầy kịch tính. Sau tám năm trời xa cách để tham gia kháng chiến, ông Sáu mới có dịp về thăm nhà, thăm cô con gái bé bỏng. Nỗi mong nhớ, khát khao được gặp con đã dồn nén bấy lâu trong ông. Tuy nhiên, bé Thu – đứa con gái mà ông hằng mong nhớ – lại cự tuyệt, không chịu nhận cha. Chi tiết này tạo nên một nút thắt bất ngờ, gợi lên sự tò mò và cảm xúc mạnh mẽ nơi người đọc. Lý do cho sự "bướng bỉnh" ấy của bé Thu được giải thích một cách hợp lý: vết thẹo trên má ông Sáu đã làm biến dạng hình ảnh người cha mà Thu từng biết qua tấm ảnh. Đối với một đứa trẻ, hình ảnh ấy không khớp với nhận thức non nớt của em, khiến em không dám và không thể chấp nhận. Tình huống éo le này không chỉ làm nổi bật sự ngây thơ của trẻ thơ mà còn gián tiếp tố cáo sự tàn khốc của chiến tranh, khi nó đã làm biến dạng không chỉ hình hài mà cả ký ức, gây ra những hiểu lầm đau lòng trong gia đình.
Diễn biến tâm lý của bé Thu được Nguyễn Quang Sáng miêu tả vô cùng tinh tế và chân thực. Từ thái độ sợ sệt, lảng tránh, cho đến sự cự tuyệt quyết liệt, thậm chí là vô lễ khi không chịu gọi "ba" hay hất trứng cá ra khỏi chén. Những hành động tưởng chừng như bướng bỉnh, khó hiểu ấy lại là biểu hiện của một tình cảm mạnh mẽ, mãnh liệt nhưng bị kìm nén. Chỉ đến khi chứng kiến cảnh ông Sáu chuẩn bị đi, khi người cha mang vẻ mặt đau khổ và nói lời từ biệt, những cảm xúc bị dồn nén bấy lâu trong bé Thu mới vỡ òa. Tiếng "Ba!" đầu tiên của Thu là một tiếng gọi đau xót, chất chứa bao yêu thương, ân hận, hối tiếc. Đó là sự bùng nổ của tình cảm cha con bị chia cắt bởi chiến tranh, nay được nhận ra trong khoảnh khắc cận kề chia ly. Cảnh bé Thu ôm chặt cha, không muốn rời xa đã chạm đến tận cùng trái tim người đọc, làm nổi bật sự thiêng liêng của tình phụ tử và nỗi đau của sự chia ly trong chiến tranh.
Đặc biệt, tình cảm sâu nặng của ông Sáu dành cho con gái được thể hiện một cách cảm động qua hình ảnh chiếc lược ngà. Nỗi đau khi bị con cự tuyệt đã khiến ông Sáu day dứt khôn nguôi. Khi lên chiến khu, nỗi nhớ con gái càng thôi thúc ông làm chiếc lược ngà bằng tất cả tình yêu thương, sự tỉ mỉ, công phu và lời hứa tặng con. "Chiếc lược ngà" không chỉ là một món quà đơn thuần mà là hiện thân của tình cha, là sự bù đắp cho những thiệt thòi mà ông không thể dành cho con trong những năm xa cách. Nó là vật đính ước thiêng liêng, là cầu nối vô hình giữa hai cha con. Tiếc thay, chiếc lược chưa kịp trao tay con gái thì ông Sáu đã hy sinh. Hành động cuối cùng của ông là "lấy chiếc lược ngà trao cho tôi, kèm theo cái nhìn và lời trăng trối không nói ra: 'Hãy đưa nó cho con Thu!'". Chi tiết này đã đẩy cảm xúc lên đến đỉnh điểm, tạo nên một kết thúc đầy bi tráng nhưng cũng vô cùng ý nghĩa. Chiếc lược ngà từ đó trở thành kỷ vật thiêng liêng, là minh chứng bất tử cho tình phụ tử cao đẹp, là biểu tượng của sự hy sinh và nỗi đau chiến tranh.
Với cốt truyện chặt chẽ, tình huống độc đáo, nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật tinh tế và ngôn ngữ đậm chất Nam Bộ, "Chiếc lược ngà" của Nguyễn Quang Sáng đã thành công trong việc khắc họa tình phụ tử thiêng liêng, cao cả, đồng thời lên án mạnh mẽ sự tàn khốc của chiến tranh đã gây ra biết bao mất mát, đau thương. Tác phẩm không chỉ là khúc ca ngợi tình cảm gia đình mà còn là lời khẳng định về vẻ đẹp tâm hồn con người Việt Nam, kiên cường và nhân ái, ngay cả trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất. "Chiếc lược ngà" xứng đáng là một trong những truyện ngắn xuất sắc nhất của văn học hiện đại Việt Nam, để lại ấn tượng sâu sắc và khó phai trong lòng mỗi độc giả.