ĐỀ 4 PHẦN I. ĐỌC HIỂU. Đọc bài thơ Mẹ của Đỗ Trung Lai và trả lời câu hỏi: MẸ Lưng mẹ còng rồi Cau thì vẫn thẳng Cau-ngọn xanh rờn Mẹ-đầu bạc trắng Cau ngày càng cao Mẹ ngày một thấp Cau gần với giờ...

i:
câu 1. Đoạn thơ "Mẹ" sử dụng thể thơ tự do, không tuân thủ quy tắc cố định về số lượng từ trong mỗi dòng và cách gieo vần. Nhịp thơ linh hoạt, tạo nên sự tự nhiên, phù hợp với nội dung cảm xúc của tác giả. Vần chân được sử dụng chủ yếu để tạo âm điệu nhẹ nhàng, du dương cho đoạn thơ.

câu 2. Chủ đề của bài thơ "Mẹ" là tình mẫu tử thiêng liêng, sâu sắc. Bài thơ thể hiện sự xót xa, tiếc nuối khi thấy mẹ già đi, đồng thời cũng bộc lộ nỗi lòng của người con trước sự hy sinh thầm lặng của mẹ.

câu 3. Hình ảnh "cau" được đối sánh với hình ảnh "mẹ" qua các khía cạnh:

* Về ngoại hình: Cau có dáng thẳng, ngọn xanh rờn; mẹ lưng đã còng, đầu bạc trắng. Sự tương phản này cho thấy sự thay đổi của thời gian, tuổi tác khiến mẹ trở nên già yếu hơn so với cây cau vẫn giữ nguyên vẻ đẹp thanh xuân.
* Về sức sống: Cau ngày càng cao, mẹ ngày một thấp. Hình ảnh này ẩn dụ cho sự tàn phai của thời gian, khi mẹ ngày càng già đi, sức khỏe giảm sút, còn cây cau vẫn vươn lên mạnh mẽ, đầy sức sống.
* Về vai trò: Cau gần trời, mẹ gần đất. Câu thơ gợi liên tưởng đến sự hy sinh thầm lặng của mẹ dành cho con cái. Mẹ luôn hướng về con, mong muốn che chở, bảo vệ con, nhưng cũng phải chấp nhận quy luật tự nhiên, dần rời xa con.

Liệt kê những từ ngữ được hình ảnh thể hiện:

* "Cau": thẳng, ngọn xanh rờn, bổ tư, bổ tám, khô, gầy như mẹ, nâng trên tay, không cầm được lệ, ngẩng hỏi giời.
* "Mẹ": lưng còng, đầu bạc trắng, ngày một thấp, gần đất.

Phản ánh về quá trình giải quyết vấn đề:

Quá trình phân tích biện pháp tu từ đối sánh đòi hỏi sự tinh tế trong việc lựa chọn từ ngữ, hình ảnh phù hợp để làm nổi bật ý nghĩa của từng cặp đối tượng. Việc sử dụng bảng biểu giúp học sinh dễ dàng nắm bắt mối quan hệ giữa hai hình ảnh, đồng thời tạo cơ hội cho họ vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Ngoài ra, việc mở rộng phạm vi phân tích sang các tác phẩm khác giúp học sinh củng cố kiến thức và phát triển khả năng ứng dụng linh hoạt.

câu 4. Hai câu thơ "Cau gần với trời/Mẹ thì gần đất" trong bài thơ "Mẹ" của Đỗ Trung Lai đã gợi lên những cảm xúc sâu sắc về tình mẫu tử thiêng liêng và sự tàn nhẫn của thời gian. Hình ảnh đối lập giữa cây cau non xanh mơn mởn và mái tóc bạc trắng của mẹ tạo nên một khung cảnh đầy xót xa. Cây cau vươn mình lên cao, chạm đến bầu trời, tượng trưng cho sức sống mãnh liệt, sự trường tồn của thiên nhiên. Trong khi đó, mẹ lại ngày càng già yếu, lưng còng xuống, đầu bạc trắng, dần dần rời xa con cái. Sự tương phản này khiến ta nhận ra rằng, dù thời gian có trôi đi, vạn vật có thay đổi nhưng tình yêu thương của mẹ dành cho con vẫn mãi vẹn nguyên. Câu hỏi tu từ cuối cùng "Sao mẹ ta già?" như một tiếng lòng thổn thức, thể hiện nỗi đau đớn, tiếc nuối trước sự mất mát của người mẹ kính yêu. Qua đó, tác giả muốn nhắc nhở chúng ta hãy trân trọng từng giây phút bên cạnh mẹ, bởi thời gian không chờ đợi ai cả. Hai câu thơ ngắn gọn nhưng chứa đựng biết bao ý nghĩa sâu sắc, khơi gợi trong lòng người đọc những suy ngẫm về cuộc đời, về tình mẫu tử bất diệt.

câu 5. Bài thơ "Mẹ" của Đỗ Trung Lai đã khắc họa thành công hình ảnh người mẹ tần tảo, hi sinh vì con cái. Qua đó, tác giả thể hiện tình cảm yêu thương, kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc dành cho mẹ.

Trước hết, tình cảm của người con dành cho mẹ được thể hiện qua hình ảnh đối lập giữa mẹ và cây cau. Cây cau vốn là loài cây quen thuộc trong làng quê Việt Nam, tượng trưng cho sự trường tồn, phát triển, vươn lên cao. Trong bài thơ, cây cau được miêu tả bằng những hình ảnh đối lập với mẹ:

> "Lưng mẹ còng rồi
> Cau thì vẫn thẳng
> Cau - ngọn xanh rờn
> Mẹ - đầu bạc trắng."

Sự đối lập ấy khiến người con càng thêm xót xa, thương cảm cho mẹ. Mẹ ngày càng già đi, lưng còng, tóc bạc, thấp dần xuống. Còn cây cau thì vẫn xanh tốt, vươn cao, khẳng định sức sống mãnh liệt. Hình ảnh đối lập ấy đã làm nổi bật sự hy sinh thầm lặng của mẹ dành cho con cái.

Tiếp theo, tình cảm của người con được thể hiện qua những câu thơ bộc bạch trực tiếp tâm trạng của mình:

> "Ngày con còn bé
> Cau bổ tư
> Giờ cau bổ tám
> Mẹ còn ngại to!"

Câu thơ thể hiện nỗi buồn, xót xa của người con khi thấy mẹ già đi. Ngày xưa, khi con còn nhỏ, mẹ chỉ cần bổ cau thành bốn miếng là vừa ăn. Bây giờ, mẹ đã già yếu, mắt mờ, tay run, nên việc bổ cau cũng khó khăn hơn. Người con cảm thấy bất lực trước quy luật tàn nhẫn của thời gian, khiến mẹ ngày càng già đi.

Cuối cùng, tình cảm của người con được thể hiện qua câu hỏi tu từ:

> "Một miếng cau khô
> Khô gầy như mẹ
> Con nâng trên tay
> Không cầm được lệ."

Câu hỏi tu từ "Sao mẹ ta già?" không nhằm mục đích tìm kiếm câu trả lời mà là để nhấn mạnh sự bất lực, tiếc nuối của người con trước tuổi già của mẹ. Hình ảnh "miếng cau khô" được so sánh với "mẹ" đã gợi lên sự hao gầy, tàn tạ của mẹ theo thời gian. Người con nâng miếng cau trên tay nhưng không cầm được nước mắt, bởi đó là giọt nước mắt của sự thương yêu, xót xa.

Bằng việc sử dụng biện pháp đối lập, ngôn ngữ giản dị nhưng giàu sức gợi, nhà thơ Đỗ Trung Lai đã khắc họa thành công hình ảnh người mẹ tần tảo, hi sinh vì con cái. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện tình cảm yêu thương, kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc của người con dành cho mẹ.


ii:
Đỗ Trung Lai là nhà thơ có nhiều sáng tác dành cho thiếu nhi. Bài thơ "Mẹ" được đăng trên báo Văn nghệ số 36 ra ngày 21/9/2003. Tác giả đã sử dụng hình ảnh cây cau vốn gần gũi và quen thuộc để khắc họa vẻ đẹp của người mẹ qua hai mảng thời gian song hành: hiện tại và quá khứ. Ở khổ đầu, thi sĩ vẽ nên bức chân dung người mẹ với dáng vẻ quen thuộc nhưng không kém phần độc đáo. Nhà thơ sử dụng biện pháp tu từ đối lập "còng - thẳng", nhân hóa "mắt buồn ngó xa" nhằm thể hiện nỗi vất vả, nhọc nhằn của đấng sinh thành. Hình ảnh "lưng mẹ còng rồi/Cau thì vẫn thẳng", "Cau - ngọn xanh rờn/Mẹ - đầu bạc trắng" gợi lên sự đối lập giữa người mẹ già nua, lưng còng với cây cau thẳng, xanh rờn. Qua đó, ta thấy được quy luật nghiệt ngã của thời gian, đồng thời bộc lộ tâm trạng xót xa, thương cảm của người con trước sự tàn phá của thời gian lên ngoại hình người mẹ. Đến khổ thứ hai, tác giả tiếp tục sử dụng hình ảnh đối lập "ngọn xanh rờn" - "đầu bạc trắng" kết hợp cùng biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác "Một miếng cau khô/Khô gầy như mẹ" nhấn mạnh sự tương phản giữa "ngọn" và "đầu", giữa "xanh rờn" và "bạc trắng". Từ đó, nhà thơ muốn nhấn mạnh cuộc đời đầy khó khăn, vất vả của mẹ. Những tính từ "khô", "gầy" càng làm nổi bật sự cực nhọc của mẹ. Người đọc thêm thấu hiểu về những hi sinh thầm lặng của mẹ trong suốt những năm tháng nuôi con trưởng thành. Câu thơ cuối "Nước mắt chảy ngược" diễn tả nỗi đau đớn, xót xa đến tột cùng của người con khi chứng kiến mẹ đang dần già yếu, cạn kiệt sức lực. Như vậy, bằng việc sử dụng các biện pháp tu từ đặc sắc, nhà thơ Đỗ Trung Lai đã khắc họa thành công hình ảnh người mẹ Việt Nam tần tảo, giàu đức hi sinh.