5. Giải thích vì sao gen nằm trên cùng một NST thường di truyền cùng nhau nhưng vẫn có thể tạo ra biến dị tổ hợp.

Trong một tế bào lưỡng bội, các gen nằm trên cùng một nhiễm sắc thể (NST) thường di truyền cùng nhau vì trong quá trình phân bào giảm nhiễm (meiosis), cả hai gen đó thường đi chung vào một giao tử mà không bị tách rời. Tuy nhiên, vẫn có thể xuất hiện biến dị tổ hợp giữa những gen này nhờ cơ chế trao đổi chéo (crossing-over) ở kỳ đầu của giảm phân I. Cụ thể: 1. Tính liên kết gen - Hai gen trên cùng một NST gọi là gen liên kết. - Vì chúng nằm trên cùng “mảnh” vật chất di truyền, nên mặc định sẽ di chuyển cùng nhau khi NST chị em tách ra, dẫn đến sự di truyền cùng pha (parental type) chiếm đa số. 2. Cơ chế trao đổi chéo (Crossing-over) - Trong kỳ đầu giảm phân I, NST kép của hai bản sao mẹ và bố bắt cặp với nhau (kết đôi tương đồng). - Tại những vị trí gọi là chiasma, cromatit không chị em (của bố và mẹ) có thể đan xen rồi cắt – nối trao đổi đoạn. - Nếu một điểm trao đổi xảy ra giữa hai gen liên kết, chúng sẽ bị tách ra và rơi vào các giao tử khác nhau, tạo nên tổ hợp mới (recombinant type). 3. Tần số tái tổ hợp tỉ lệ với khoảng cách gen - Khi hai gen càng nằm xa nhau trên NST, khả năng có chiasma giữa chúng càng lớn → tỷ lệ biến dị tổ hợp càng cao. - Ngược lại, gen càng gần nhau thì ít có cơ hội trao đổi chéo, liên kết càng chặt. Kết luận: Mặc dù gen trên cùng NST có khuynh hướng di truyền cùng nhau do liên kết, nhưng nhờ cơ chế trao đổi chéo trong giảm phân I, chúng vẫn có thể bị tách và tạo ra biến dị tổ hợp.