Phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của truyện Prô – mê – tê và loài người

Văn học được sinh ra trên cõi đời này từ thuở xa xưa nhất, khi mà con người đã có những tri thức ban đầu. Nó có mặt trên cuộc đời này để phục vụ đời sống và những giá trị tinh thần cho con người, không những vậy nó còn là một loại phương tiện để con người gửi gắm ước mơ và mong muốn của họ về thế giới này, nơi mà họ sinh sống, nơi mà con cháu họ sẽ phát triển và tồn tại. Chính vì vậy ngay từ thuở khai thiên lập địa, họ đã biết sáng tạo ra những tác phẩm văn học mang đậm tính văn hoá và giáo dục, mặc dù không được ghi chép rõ rành như ngày hôm nay nhưng thay vào đó là những lời truyền miệng, được bổ sung và tái tạo không ngừng qua các thế hệ để dần hoàn thiện hơn. Hàng loạt những câu chuyện được thêu dệt trong quá trình lao động sản xuất của họ, không chỉ là tạo ra những giá trị vật chất để nuôi sống cơ thể mà những giá trị tinh thần cũng không thể không có. Có vô vàn các thể loại văn học dân gian được lưu truyền qua hàng ngàn năm, nhưng không thể phủ nhận sức sống của các nhân vật trong các câu chuyện thần thoại, nó băng hoại với dòng chảy thời gian và luôn có một vị trí nào đó trong những giá trị văn hoá của con người xưa và nay. Nhắc đến các thể loại thần thoại không thể không nhắc đến nền văn minh Hy Lạp, cái nôi của những câu chuyện về các vị thần, những người đầy quyền năng kiến tạo nên nguồn sống cho người Hy Lạp theo lối suy nghĩ xưa. Một trong những giai thoại luôn giữ được những giá trị của mình khi giải thích về sự có mặt của loài người trên đời này là “Prô-mê-tê và loài người”, không chỉ cho ta những tri thức thuở xưa của người Hy Lạp cổ mà còn đưa ra nhiều thông điệp nhân sinh về thế giới quan.

Thần thoại trong nền văn hoá của người Hy Lạp là một thứ không thể thiếu, bởi từ xa xưa nó như là một phần trong các giá trị tinh thần nuôi dưỡng con người trong suốt quá trình tồn tại và phát triển. Thần thoại Hy Lạp bắt đầu hình thành từ khoảng 2000 – 1100 năm trước Công nguyên, những câu chuyện chủ yếu kể về các vị thần và công lao của họ trong việc kiến tạo nên thế giới và tạo ra loài người, là nguồn gốc, ý nghĩa của các tín ngưỡng, tôn giáo trên khắp thế giới, đó chính là lí do mà người ta vẫn gọi Hy Lạp là cái nôi của những câu chuyện về các vị thần, những người đã tạo nên sự sống trên thế giới này. Trải qua hàng ngàn triều đại và thịnh suy của đất nước, những câu chuyện thần thoại liên tục được bổ sung, tu bổ, được thêm bớt các chi tiết để phù hợp với thời cuộc, vậy nên dù mất đi những tính chất ban đầu của mình nhưng nó vẫn chứa đựng những chi tiết và bài học lí thú về con người và đời sống nhân loại. Các câu chuyện ấy mặc dù chủ yếu kể các vị thần có tài năng phi thường nhưng vẫn xoay quanh con người, xoay quanh thế giới mà họ đang sống, các vị thần không chỉ để tôn sùng mà còn là những nét văn hoá trong suy nghĩ của người Hy Lạp xưa, họ quan niệm không có các vị thần thì vũ trụ này mãi mãi chỉ là một mớ hỗn độn và con người mãi mãi chỉ là những hạt bụi lơ lửng. Những chuỗi sự kiện về các vị thần cho đến ngày được được chuyển thể ở những đề tài, lĩnh vực khác như Triết học, hội hoạ, nghệ thuật, … chính vì vậy những tín ngưỡng của người Hy Lạp cổ đại vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay, không những thế mà còn được tiếp xúc gần với thế giới loài người hiện đại, những câu chuyện hàng ngàn năm tuổi mãi mãi không bao giờ cũ mà luôn hiện hữu trong đời sống thường nhật. Giai thoại về “Prô-mê-tê và loài người” đã tái hiện lại cách mà con người mà các loài vật được sinh ra trên vũ trụ này, mỗi một cá thể đều được các vị thần ban cho một loại sức mạnh riêng để có thể tự bảo vệ mình trước những tai hoạ xung quanh. Truyện đã nêu lên một thông điệp Con người là trung tâm của vũ trụ, là những kẻ có được sự tin yêu của thần linh và là thế lực được thần linh giao phó để cải tạo và xây dựng thế giới.   

  Thần thoại “Prô-mê-tê và loài người” kể về khoảng thời gian thuở xưa ấy, bất định, khi mà trời đất vừa phân chia làm đôi, chỉ có sự hiện diện của các vị thần, mặt đất vắng vẻ và tẻ nhạt. Hai anh em Thần Prô mê tê và Ê pi mê tê đã quyết định cầu xin các vị thánh đấng trên để tạo ra một thứ gì đó xoá tan đi bầu không khí ảm đạm này, vậy là họ bắt đầu công cuộc cải tạo thế giới này, là hành động khởi đầu mở ra một kỉ nguyên mới cho vũ trụ. Thần Ê-pi-mê-tê lấy đất và nước nặn thành hình thù của hàng ngàn loài vật, mỗi loài đều được ban cho một đặc ân của thần, “một vũ khí để có thể phòng thân, hộ mệnh, bảo vệ được cuộc sống của giống loài mình”, Con thì được ban chạy nhanh như gió, con thì có đôi mắt sáng nhìn thấu đêm đen, con thì có thân hình khổng lồ mạnh khoẻ … Nhưng có một loài vẫn chưa có được vũ khí cho mình đó là con người. Bằng tấm lòng yêu thương của mình thần Prô mê tê nhận thấy vẻ trang nhã của các vị thần nên đã tái tạo cho con người một thân hình đẹp đẽ thanh tao hơn các con vật, giúp con người đứng thẳng, đi bằng hai chân, đôi tay thảnh thơi để làm việc khác, không chỉ vậy thần còn lén lên cổ xe của thần Mặt trời để ăn trộm ngọn lửa thiêng ban cho con người, và chính ngọn lửa ấy đã kiến tạo nên nền văn minh của nhân loại. Đó là vũ khí mạnh mẽ nhất mà không một con vật nào có thể có được, nó bảo vệ con người vượt qua hàng ngàn nguy hiểm của thế giới xung quanh. Từ đó họ có cuộc sống ấm no, hanh phúc hơn. Câu chuyện đã khắc hoạ nên quá trình hình thành của các sinh vật trên thế giới và thể hiện tấm lòng yêu thương cao cả mà các vị thần ban cho loài người, mỗi loài đều cần có những đặc ân riêng, “vũ khí” riêng, sức mạnh riêng để có thể phòng thân, hộ mệnh, tự lập, tự bảo vệ được cuộc sống của chính mình, con người được ưu ái hơn bởi họ mang một nhiệm vụ to lớn là kiến tạo nên thế giới để nó ngày càng phát triển và hạnh phúc.

Con người chúng ta sinh ra với đầy đủ những giá trị thiết yếu cần có, chúng ta luôn có nhu cầu nhận biết và tìm hiểu những gì xoay quanh chúng ta hằng ngày, từ những thay đổi của ngoại cảnh cho đến chính bản thân mình. Ngày nay tất cả các lĩnh vực từ Khoa học cho đến Tâm linh đều luôn muốn trả lời cho câu hỏi Con người ta được tạo ra như thế nào, tại sao lại xuất hiện trên cõi đời này cùng tất cả các loài sinh vật khác. Nhu câu muốn tìm hiểu về nguồn gốc của chính mình luôn luôn tạo những hứng thú và sự tò mò. Không chỉ nguời hiện đại ngày nay mới có những lối tư duy đó mà những người cổ đại xưa có có những thắc mắc như vậy, đó chính là nguyên do về sự ra đời của những câu chuyện thần thoại đề cập đến sự tồn tại của loài người và hàng triệu loài sinh vật khác. Những câu chuyện viết về các vị thần của Hy Lạp gắn liền với nền văn minh Hy Lạp cổ, một trong những vương triều tồn tại lâu đời nhất và còn hiện diện cho đến ngày nay, chính vì lí do đó những sáng tác đi từ đời sống của Hy Lạp mang đậm dấu ấn lịch sử và những bước chuyển mình của thời đại. Việc họ sáng tạo ra Thần Prô mê tê đã tạo nên loài người và các giống sinh vật bằng cách nặng từ đất và nước, họ ban cho loài người những vũ khí mạnh mẽ để chống chọi lại với bao biến thiên tai hoạ khôn lường, bão tố, núi lửa, để chống lại các loài vật khác trở thành bá chủ muôn loài thể hiện loài người chính là sức mạnh của tạo hoá, là giống nòi đặc biệt có thể thay mặt các vị thần thực hiện những công việc giang dở .Việc tạo ra loài người bằng cách nặn từ đất và nước có thể bắt gặp trong thần thoại Nữ Oa của nên văn minh Trung Hoa cổ đại. Nữ Oa để tưởng nhớ công ơn Bàn Cổ đã khai thiên lập địa, bà muốn tạo ra một thứ gì đó để thức tỉnh sự im lặng của thế giới. Lúc ấy bà nhìn xuống sông Hoàng Hà, thấy bóng hình mình soi chiếu xuống đó, bà cảm thấy thế giới này thiếu đi một người như vậy. Thế là bà từ bùn Hoàng Hà mà nặn thành hình người, thổi âm khí thì biến thành đàn bà, thổi dương khí thì biến thành đàn ông, ban cho họ khả năng sinh sản để có thể lấp đầy những khoảng trống trên khắp thiên địa này. Ta có thể thấy Thần thoại tạo ra loài người ở bất kì đâu cũng có một lối tư duy riêng phù hợp với nét văn hoá truyền thống của mỗi vùng, nhưng tất cả đều có điểm chung là con người được tạo ra từ những điều kì bí, vô thực. Tuy nhiên không hề mất giá trị, nó vẫn có những giá trị nhất định đối với truyền thống văn hoá và tinh ngưỡng, tôn giáo của mỗi dân tộc.

“Và từ đó dẫu mong manh và bấy yếu

Giống loài người đã có ngọn lửa của Pro te me

Ngọn lửa thiêng dạy cho họ biết bao nghề”

Có thể nói ngọn lửa, thứ vũ khí táo bạo mà thần Prô mê tê đã ban cho loài người đã mở ra một nền văn minh mới, đưa con người từ cảnh sống tối tăm, bẩn thỉu, không quy cũ ở trong các hang động nay đã biết dùng lửa để nấu chín thức ăn, xoay chuyển toàn cục diện của xã hội nguyên thuỷ. Ngọn lửa là thức quà tặng quý báu của thần linh, chính vì vậy con người luôn xem trọng ngọn lửa trong cuộc sống, không chỉ có ích trong đời sống sinh hoạt của họ mà con là thứ để chống lại những mối nguy hại xung quanh, bởi “ nó hơn hẳn bộ lông dày, hàm răng sắc, cặp móng nhọn, thân hình đồ sộ,…”, đó là vốn quý để từ bước đà này con người có thể vươn tới những đỉnh cao khác trong suốt quá trình tiến hoá và hoàn thiện bên ngoài lẫn bên trong. Việc ban phát cho loài người những vũ khí mạnh mẽ nhất, đẹp đẽ nhất so với muôn loài xuất phát từ sự thông thái và biết cách quan sát, thấu hiểu của các vị thần. Mà các vị thần lại do chính loài người tạo nên, có thể thấy trong bất kì hoàn cảnh nào, trí khôn lanh và tiềm năng của loài người vẫn luôn là vốn để kiến tạo nên nhiều thứ khác. Họ biết sáng tạo ra những tác phẩm thần thoại để tìm về nguồn cội của mình, họ tôn sùng các vị thần ở từng nếp tư duy vì muốn có một trật tự nhất định trong suy nghĩ. Họ muốn rằng con người đừng bao giờ tự xem mình là thứ mạnh mẽ nhất, bởi còn rất nhiều rất nhiều điều lí thú mà họ chưa thể khám phá hết. Các vị thần chính là chỗ dựa tinh thần của họ, không vì là những nhân vật hư cấu mà những câu chuyện thần linh mang giá trị tầm thường, chỉ cần con người hết lòng tin tưởng thì bất kì điều gì cũng có thể xảy ra. Việc mỗi loài trong sinh giới đều có một thứ vũ khí riêng cũng là một bài học đến từ những giá trị nhân văn cao cả, đó là sự công bằng trong cuộc sống. Thế giới này sẽ ra sao nếu mất đi sự công bằng giữa người với người, hay giữa các loài vật với loài người, tất cả sẽ chỉ là một mớ hỗn độn bất trật tự, không có trên dưới. Sẽ không có những triều đại thay phiên nhau phát triển, thịnh rồi suy, cứ thế diễn ra liên tục cho đến khi thế giới này đạt đến một tầm vĩ mô, xa và xa hơn nữa. Đó cũng chính là mong ước của loài người về hậu thế sau này, bởi sức mạnh tiềm ẩn của con người không thể nào đong đếm được, có thể sau này họ sẽ có sức mạnh và thực hiện những việc phi thường như các vị thần của mình chăng? 

Thần thoại về Prô mê tê tạo ra loài người không chỉ mang tính li kì hấp dẫn người đọc mà còn chứa đựng nhiều giá trị và ý nghĩa nhân văn trong đời sống. Như những tác phẩm thần thoại khác, yếu tố hoang đường kì ảo là điều cốt lõi để tạo nên sức thu hút và giá trị đích thực của tác phẩm, nó giúp người đọc dễ dàng tiếp thu những ý nghĩa được truyền tải dễ dàng mà không dài dòng, xa vời. Các nhân vật như thần Prô mê tê, Ê đi tê mê, thần Mặt trời, Đất mẹ Gaia,… họ là những vì thần tối cao trong văn hoá Hy Lạp, không chỉ mang những đặc trưng văn hoá mà đó còn là tín ngưỡng của họ. Tôn sùng các vị thần trong truyền thuyết từ lâu đã là một điểm đặc trưng của người Hy Lạp, nay các câu chuyện về thần thoại được lưu truyền, phát triển và xuất hiện nhiều trong thời hiện đại chính là một sự thành công. Cốt truyện của những câu chuyện ấy thường không phức tạp, chỉ xoay quanh công lao của họ trong thế giới ma thuật,  kể về những công lao của họ đối với việc tạo nên muôn loài, đó cũng là một điểm sáng để thể loại thần thoại được kết nối với thời hiện đại hơn, nơi mà kĩ thuật số trở nên vô cùng phổ biến. So với các câu chuyện thần thoại khác như Thần Trụ trời của văn hoá Việt Nam, sự hình dung về các vị thần trong văn hoá Hy Lạp mang nét gần gũi với đời sống con người hơn, chính vì thế mà sức sống của nó thực sự lâu bền, Hy Lạp được mệnh danh là suối nguồn của các vị thần linh.

Prô mê tê và loài người đã đem đến cho chúng ta những kiến thức thú vị về cách mà con người được sinh ra cùng với các loài sinh vật khác trên trái đất, tại sao lửa lại có mặt trên đời này. Thần thoại Prô mê tê không chỉ là những tín ngưỡng của người Hy Lạp cổ đại mà cho đến mãi sau này nó vẫn mang ý nghĩa vô cùng sâu sắc, những bài học nhân văn đích thực được truyền tải vô cùng lí thú và hấp dẫn. Nếu chúng ta cứ mãi chạy theo những ham thú mới mẻ mà quên đi những giá trị truyền thống thì sẽ đánh mất đi nét đẹp trong văn hoá dân tộc.