Hướng dẫn soạn văn đoạn trích “Trao duyên” (truyện Kiều) - Nguyễn Du

“Trao duyên” - Đoạn trích khó khi học và phân tích trong tác phẩm truyện thơ Nôm Truyện Kiều của Nguyễn Du. Đây là một đoạn trích thường hay xuất hiện trong các đề kiểm tra môn Văn một tiết, thi học kỳ, hay kỳ thi học sinh giỏi… Để phân tích và cắt nghĩa đúng từ lớp ý nghĩa trong sáng tác của Nguyễn Du là điều không hề dễ. 

Ms Smile sẽ hướng dẫn các em các trình bày đầy đủ nội dung, bố cục, tóm tắt, dàn ý phân tích đoạn trích này trong bài chia sẻ dưới đây nhé!

Giới thiệu tác giả, tác phẩm

Nguyễn Du hay Truyện Kiều đều là những tác giả, tác phẩm lớn. Ngay tác giả, hay tác phẩm đã có thể trở thành một đề thi trong môn Văn. Vì vậy, ở phần tìm hiểu về tác giả, tác phẩm các em cần phải tìm hiểu kỹ lưỡng. Cụ thể:

Tác giả

- Nguyễn Du: (1765 – 1820), tên chữ là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên - Nhà văn, nhà thơ, đại thi hào của nền văn học Việt Nam

- Nguyễn Du sinh ra trong gia đình có truyền thống làm quan và văn học. Cha ông là Nguyễn Nghiễm cũng là một tài tử học rộng tài cao, làm đến chức tể tướng. Mẹ là con nhà quan lớn. Nguyễn Khản, anh trai cùng cha khác mẹ cũng làm quan có chức sắc trong triều đình. 

- Nguyễn Du cũng có những trải nghiệm sống vô cùng phong phú. Ông từ lang bạt 10 năm nơi đất Bắc để trải nghiệm cuộc sống dân dã, suy ngẫm về xã hội, thân phận con người. Ông cũng được tiếp xúc với văn hóa Hán khi được cử sang Trung Quốc 2 lần. Lần một năm 1813, lần hai năm 1820, chưa kịp đi thì ông bệnh và mất.

Nguyễn Du đại thi hào của Việt Nam

Không chỉ cuộc đời mà sự nghiệp của Nguyễn Du cũng vô cùng phong phú. Nhưng sáng tác tiêu biểu của ông bao gồm:

• Sáng tác chữ Hán: 3 tập thơ với 249 bài là Thanh Hiên thi tập (78 bài), Nam Trung tạp ngâm (40 bài) và Bắc hành tạp lục (131 bài)
• Sáng tác chữ Nôm: Đoạn trường tân thanh (Truyện Kiều) và Văn chiêu hồn.
• Các tác phẩm của Nguyễn Du đề thể hiện tư tưởng, tình cảm, nhân cách của tác giả. Đó là sự cảm thông, sâu sắc về cuộc đời người dân, là sự đề cao giá trị nhân văn con người. Trong các tác phẩm của ông còn thể hiện sự lên án, tố cáo những bất công trong xã hội, những định kiến, thế lực đen tối chà đạp con người.

Tác phẩm

“Truyện Kiều” được biết đến như một trong những kiệt tác lớn của văn học dân tộc trong lịch sử. Tác phẩm là sự kết hợp tinh hoa của nhiều thể loại văn học, có giá trị nhân văn sâu sắc. Dựa trên bộ tiểu thuyết Kim Vân Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân, câu chuyện diễn ra vào thời Minh Định Hoàng Đế ở Trung Quốc (1521-1567). Một số nhân vật trong tác phẩm đều có thật trong lịch sử.

Truyện Kiều là tác phẩm lớn và nổi tiếng của Nguyễn Du

Bản in đầu tiên vào năm 1920 được đặt tên chính thức là Đoạn Trường Tân Thanh. Viết theo Hán văn dịch ra sẽ có nghĩa là “Tiếng khóc mới của nỗi buồn day dứt”. Ngay sau khi Truyện Kiều ra đời đã được khắc ghi và phổ biến ở nhiều nơi. Hai bản xưa nhất còn sót lại là của Liễu Văn Đường (1871) và Duy Minh Thị (1872), đều từ đời vua Từ Đế.

Toàn bộ truyện thơ Nôm Truyện Kiều có 3254 câu Thơ Lục. Tuy viết dưới hình thức thơ, những tác phẩm có thể đọc hiểu như một câu chuyện bình thường. Cốt truyện gồm các phần như sau: 

• Phần 1: Gặp Gỡ và Đính Hôn. Thúy Kiều là một người con gái tài sắc vẹn toàn, sống trong cảnh êm ấm bên cha mẹ và hai người em. Trong chuyến du xuân tình cờ gặp Kim Trọng. Cả hai bên nảy sinh tình cảm, chủ động và tự do tham gia.
• Phần 2: Biến cố gia đình và lưu lạc. Khi Kim Trọng về quê, tai họa ập đến với gia đình Kiều. Kiều bán mình chuộc cha, đòi Thúy Vân trả nghĩa cho Kim Trọng, rồi bị kẻ gian dụ vào chốn lầu xanh. Kiều gặp Thúc Sinh và được Thúc Sinh cứu khỏi kiếp làm điếm nhưng lại bị vợ cả của Thúc Sinh nguyền rủa. Cuối cùng Kiều phải quy y vào cửa Phật để chạy trốn. Nhưng thật không may, Kiều lại bị bán vào lầu xanh lần nữa. Tại đây nàng gặp Từ Hải. Từ Hải lấy Kiều làm vợ, giúp nàng trả ân báo oán. Thông qua mưu mẹo của Hồ Tông Hiến, Kiều đã khiến Từ Hải bị giết, sau đó bị ép lấy một viên quan thổ. Quá bi phẫn, tủi nhục Kiều nhảy sông tự vẫn và được sư Giác Duyên cứu giúp và quy y cửa Phật.

Phần 3: Đoàn tụ. Kim Trọng rất đau khổ khi biết Kiều đã bán mình chuộc cha. Dù đã kết hôn với Thúy Vân nhưng chàng không khỏi xiêu lòng trước mối tình đầu và quyết tâm đi tìm Kiều. Nhờ cơ duyên, Kim Trọng đã gặp sư Giác Duyên, và tìm được Kiều. Họ đã gặp nhau và gia đình họ được đoàn tụ. Kiều chấp nhận mọi nguyện vọng để lấy Kim Trọng nhưng cả hai đã thề rằng “duyên đôi lứa cũng là duyên bạn bầy”.

Tóm tắt nội dung đoạn trích “Trao duyên”

Trao duyên nằm là đoạn trích ở phần 2, từ câu 723 đến câu 756. Tên “Trao duyên” do người biên soạn lại đặt tên. Đây không phải là sự trao duyên của đôi lứa,, “trao duyên” ở đây là lời của Thúy Kiều nói với Thúy Vân. Đây là phần, Kiều gửi lại mối tình của mình cho người khác, em gái Thúy Vân. Không chỉ mang tâm tư tình cảm thiếu nữ, ở đây còn bày tỏ những suy tư trĩu nặng của Thúy Kiều.

“Trao duyên” là tên được nhà soạn sách đặt lại

Khi phân tích cần chú ý đây không chỉ là sự trao duyên bình thường. Nó còn thể hiện bi kịch tình yêu của Kiều. Đó cũng là lời kêu than đau đớn của tác giả về số phận con người trong xã hội phong kiến.

Bố cục đoạn trích

Đoạn trích trao duyên gồm 17 cặp thơ Lục Bát. Bố cục khi lập dàn ý phân tích có thể chia thành các phần như sau: 

• Phần 1 (12 câu đầu): Kiều bày tỏ nỗi niềm và trao duyên cho Thúy Vân.
• Phần 2 (14 câu tiếp): Kiều trao kỉ vật và dặn dò em.
• Phần 3 (còn lại): Kiều đau đớn và độc thoại nội tâm.

Hướng dẫn soạn văn, phân tích đoạn trích “Trao duyên” (truyện Kiều) - Nguyễn Du

Dựa vào những thông tin về bố cục và tác phẩm ở trên, các em có thể bắt tay vào soạn bày theo từng phần ở trên. Hoặc có thể phân tích theo dòng tâm trạng của Kiều. Dưới đây là cách soạn bài, phân tích đoạn trích “Trao Duyên” mà Ms Smile muốn các em tham khảo.

Hướng dẫn phân tích đoạn trích “Trao duyên” (truyện Kiều) - Nguyễn Du

1. 12 câu đầu - Tâm trạng Kiều khi thổ lộ nỗi lòng và ngỏ ý trao duyên cho em gái Thúy Vân

• Mở đầu: lời nhờ cậy (2 câu đầu)
• Ngôn từ sử dụng: cậy, chịu - Thể hiện niềm tin chị em, nhưng cũng thể hiện sự ép buộc, khiến người nghe không thể từ chối. Cách dùng thanh bằng trắc trong câu. Toàn thanh trắc
• Hành động: “ngồi lên”, “lạy”, “thưa” - Những hành động thể hiện với bề trên, người mang ơn với sự kính cẩn, trang trọng.

Hai câu đầu thể hiện sự đổi ngôi, đi ngược lễ giáo phong kiến. Bởi Kiều đang nhờ cậy Vân, Vân chính là ân nhân của Kiều. Cách thể hiện vừa tình cảm, chân thành, trang trọng nhưng cũng vừa trông cậy, nài ép.

• 10 câu tiếp: Lời giãi bày của Kiều để thuyết phục Vân
• Ngôn từ: thành ngữ, cách ngắt nhịp - Tạo sự tha thiết vừa tăng tính thuyết phục cho lời nói.
• Kiều chia sẻ về tình yêu với Kim Trọng, nguyên nhân và quyết định của mình. Quyết định phó thác “mặc em” cho Vân. Sau đó dùng tình chị em để thuyết phục Vân “Xót tình máu mủ”

Cách thuyết phục và lời lẽ của Kiều khiến Vân không thể từ chối. Qua đó cũng cho thấy Thúy Kiều là người con gái hiếu thảo, người yêu nghĩa tình, người tinh tế, thông minh, biết đối nhân, xử thế. 

Lúc này Kiều đang để cho lý trí lấn át, làm chủ tình cảm cá nhân

2. 14 câu tiếp - Thúy Kiều trao kỉ vật và dặn dò Thúy Vân

• 6 câu đầu: Trao kỷ vật, trao duyên
• Kỷ vật tình yêu: chiếc vành, bức tờ mây, phím đàn, mảnh hương nguyền.
• Cách dùng từ: “Duyên này thì giữ vật này của chung” Tình yêu sau đậm của Kiều dành cho Kim. “Của chung” - Mối duyên ngang trái giữa Kim, Kiều, Vân, cũng là niềm tiếc nuối của Kiều.

Tình cảm của Kiều và Kim nay sẽ chỉ còn trong quá khứ sau khi trao duyên cho Vân. Dù đau đớn, tiếc nuối nhưng Kiều vẫn phải làm. Lúc này, lí trí của Kiều đang mâu thuẫn với tình cảm

• 8 câu tiếp: Kiều lạc vào trong suy tư của bản thân
• Nỗi nhớ Kim Trọng, nhớ người yêu và tưởng tượng đến Vân là người thay thế mình, Kiều đau lòng khôn nguôi.
• “Thấy hiu hiu gió thì hay chị về” - Mơ về cảnh gặp nhau trong thế giới tâm linh. Đây cũng là lúc Kiều có dự cảm về cái chết đầy oan khuất, linh hồn không thể siêu thoát.
• Ngôn từ “bồ liễu”, “trúc mai”, “hồn”, “dạ đài” “thác oan” - Đều là những từ ngữ dự cảm về cái chết oan trái

Kiều dặn em trả nghĩa cho Kim, và nhớ về mối tình của mình. Dù có “trao duyên”, Kiều vẫn mang trong mình tình yêu thủy chung, mãnh liệt, bất tử. Tâm trạng Kiều lúc này tình cảm lý trí xen lẫn, đồng thời cũng khiến Kiều ý thức được tình cảm bất hạnh của mình. 

3.  8 câu cuối - Kiều quay lại thực tại và độc thoại nội tâm

• 6 câu đầu: Kiều nghĩ về thân phận bản thân
• Sử dụng các thành ngữ chỉ sự tan vỡ, lênh đênh, dở dang - “Trâm gãy gương tan”, “Phận bạc như vôi”, “Nước chảy hoa trôi”
• Kiều tự ý thức thân phận và tình cảnh của mình lúc này
• 2 câu cuối: Kiều hướng tới Kim Trọng:
• Tình cảm của Kiều lúc này đã quay trở lại, nàng đau đớn gọi tên tình lang, Ôi… ôi
• Kiều tự nhận mình là người phụ bạc
• Cách gọi “Kim Lang” - Cách gọi thân mật như vợ chồng
• Cách dùng từ, dấu chấm ! cuối câu

Kiều tức tưởi khóc cho mối tình của mình. Nàng tự nhận mình là người phụ bạc. Đây cũng là tiếng kêu tuyệt vọng, tố cáo xã hội phong kiến tàn bạo bất công trà đạp số phận con người. Lúc này, tình cảm của Kiều đã lấn át cả lý trí. 

Kết

Thúy Kiều không phải là một nhân vật dễ phân tích, và tác phẩm cũng vậy. Đặc biệt, đây còn là truyện thơ Nôm, với nhiều hàm ý trong câu từ. Các em nếu muốn phân tích và hiểu trọn vẹn đoạn trích phải tìm hiểu thật kỹ, từ từ, từng cách dùng dấu câu, thanh bằng trắc trong thơ để phân tích. 

Hy vọng những chia sẻ trên sẽ giúp các bạn có thể đọc hiểu Truyện Kiều và đoạn trích Trao duyên một cách dễ dàng hơn nhé!

Theo dõi cô để biết cách làm đề văn về đoạn trích này như thế nào trong các chia sẻ sau nhé!