phân tích cấu tứ và hình ảnh của bài thơ Sáng hè - Anh Thơ

Nhà thơ Anh Thơ có khá nhiều bài thơ viết về mùa hè nơi đồng bằng Bắc Bộ trong tập "Bức tranh quê". Nhẹ nhàng và thấm đượm một tình yêu quê kiểng, mỗi thi phẩm của nữ sĩ là một "bức tranh quê" giàu màu sắc hội họa về cảnh vật và sinh hoạt của người nông dân. Với cấu tứ và hình ảnh đặc sắc, bài thơ "Sáng hè" cũng là thi phẩm nằm trong mạch cảm xúc chung ấy, trong sáng một điệu hồn dân tộc qua thiên nhiên làng cảnh Việt Nam hồn hậu, ấm áp tình người. 

Khổ thơ đầu tiên là hình ảnh thiên nhiên được nhà thơ khắc họa rất thơ mộng, đẹp như một câu chuyện cổ tích:

Gió man mác bờ tre rung tiếng sẻ
Trời hồng hồng đáy nước lắng son mây
Làn khói xám từ nóc nhà lặng lẽ
Vươn mình lên như tỉnh giấc mơ say

Hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ tươi đẹp và trong sáng đến diệu kỳ. Buổi sáng mùa hè của nông thôn Việt Nam xưa thơ mộng và lãng mạn như bức tranh của một họa sĩ thiên tài phác vẽ. Chữ "rung" trong câu thơ thứ nhất thật hay và giàu sức gợi. Tác giả không dùng từ "kêu" hay "ngân", vì "kêu" thì rõ lộ mà thiếu hồn thơ, còn "ngân" e rằng âm thanh vang quá không hợp với tiếng chim sẻ nơi bờ tre vào buổi sáng mùa hè thật khẽ. "Rung tiếng sẻ" vừa thoáng dịu âm thanh, vừa tạo nên cảm giác nhẹ nhàng, thanh dã. Tiếng chim sẻ nơi bờ tre khẽ rung khi bầu trời buổi sáng mở ra khung cảnh "hồng hồng" của ráng mây bình minh bừng lên tuyệt đẹp. Nghệ thuật sử dụng từ láy "man mác", "hồng hồng" vừa gợi tả không gian thoáng đãng, đẹp tươi của một ngày mới bắt đầu, vừa mở ra một tâm trạng vui sướng nao nao nơi tâm hồn tác giả. Nếu hai câu đầu chủ yếu tả cảnh bằng điệu hồn ngất ngây trước bình minh thôn dã thì đến hai câu thơ sau, nhà thơ gợi được cảm xúc mến yêu, chìm đắm của tâm hồn mình trước vẻ đẹp làng quê từ hình ảnh khói bếp bay lên mái nhà lặng lẽ thông qua nghệ thuật nhân hóa thật tài tình:

Làn khói xám từ nóc nhà lặng lẽ
Vươn mình lên như tỉnh giấc mơ say

Làn khói ở đây cũng giống như con người đang ngái ngủ bất chợt bị đánh thức trở dậy để rồi "Vươn mình lên như tỉnh giấc mơ say". Tinh vi từ điệu hồn cảm nhận, nhờ đó thơ tả cảnh của Anh Thơ không phải là sự ghi chép bình thường cho người đọc tri giác mà còn thổi vào đó một tâm tình đồng cảm, tràn đầy tình yêu trước vẻ đẹp của quê hương xứ sở. Bức tranh làng cảnh nông thôn Bắc Bộ qua ngòi bút của nữ sĩ "Bức tranh quê" bất chợt hiện lên có hồn, đôi khi lúng liếng như say nhờ độ dạt dào cảm xúc.

Qua ngòi bút Anh Thơ, thiên nhiên đã đẹp là vậy, nhưng phải đến khi miêu tả con người, hồn thơ nữ sĩ mới xuất thần như khắc, như chạm hình ảnh người nông dân với vẻ đẹp bình dị trong buổi sáng đầu ngày mùa hạ:

Người dậy cả, bà già lần thổi bếp
Thằng cu con dụi mắt quét quàng sân
Cùng trong lúc gà lồng kêu chíp chíp
Và lợn chuồng ủn ỉn giục cho ăn

Nét độc đáo và thú vị của vẻ đẹp bức tranh quê buổi sáng mùa hè chính là vẻ đẹp của con người trong sự tương hợp với thiên nhiên. Sự tương hợp ở đây không phải là sự nhất thể hóa hình ảnh con người tan chìm trong hình bóng thiên nhiên mà chính là cuộc sống lao động vui tươi ngập tràn sinh khí. Mỗi người một động tác, tất cả đối xứng nhau trong sự hòa trộn của bức tranh quê buổi sáng tuyệt vời. "Bà già thổi bếp", "Thằng cu dụi mắt quét quàng sân" là hai hình ảnh sóng đôi gợi được cái thần của buổi sớm mai thanh bình nơi miền quê thôn dã. Sau hình ảnh con người, nhà thơ đã tô đậm thêm bức tranh sinh hoạt đời sống bằng những âm thanh của tiếng gà "chíp chíp", tiếng lợn "ủn ỉn" trong chuồng thật sinh động và đáng yêu. Bây giờ, giữa cuộc sống bộn bề phố xá trong thời buổi đô thị hóa, không dễ gì người đọc bắt gặp lại cái không gian thanh bình và yên ả dường kia!

Khép lại bài thơ là cận cảnh hình ảnh bèo ao chen rau muống nổi và động tác "xắn váy cúi khom" để vớt bèo hái muống cho kịp phiên chợ sớm mai của người lao động. Đơn sơ mà thấm đượm tình yêu quê kiểng và tình yêu đối với người lao động của nữ sĩ Anh Thơ. Phải nói rằng, có yêu làng quê vô cùng mãnh liệt, có cảm thông sâu sắc với cuộc đời người nông dân thôn quê, tác giả bài thơ "Sáng hè" mới có cái nhìn tinh tế và thẳm sâu vợi dịu đến nhường kia:

Bên ao nước bèo chen rau muống nổi
Mẹ rồi con xắn váy cúi khom, và
Người vớt bèo, người khèo rau hái vội
Vì trên đường lên chợ đã người qua

Bài thơ không có những hình ảnh ước lệ của màu hoa phượng đỏ, tiếng ve sôi thao thiết gọi hè. Tất cả hiện lên từ một đời sống rất thực nên có hồn, thấm đượm tình yêu với cảnh và con người nơi làng quê Bắc Bộ. Tình yêu ấy tỏa ra từ trái tim của một nữ sĩ giàu cảm xúc và suốt đời gắn bó với quê hương, đất nước, đặc biệt ngay khi còn rất trẻ, tình yêu ấy đã chín rộ với tập thơ "Bức tranh quê" ấm áp tình đời.