Lòng yêu nước trong văn học trung đại việt nam

Khi nói đến đặc điểm sâu sắc, nổi bật của tâm hồn Việt Nam, người ta thường nhắc đến lòng yêu nước và tinh thần tự hào dân tộc. Mà lịch sử văn học của một dân tộc cũng chính là lịch sử tâm hồn của dân tộc ấy. Chính vì thế, cảm hứng yêu nước- như đã nói ở phần mở đầu- là một nét đặc sắc về nội dung mang tính chất truyền thống của văn học Việt Nam. Khảo sát văn học trung đại Việt Nam, ta sẽ thấy rõ điều đó. 

Cảm hứng ấy được thể hiện dưới nhiều hình thức, thể tài và các cung bậc cảm xúc khác nhau. Từ những bài kệ chốn tu hành, các bài văn nghị luận hành chức như : cáo, chiếu, biểu, hịch…đến các thể loại tiêu biểu giàu tính nghệ thuật, điển hình cho văn học như: thơ, truyện, ngâm khúc…Cảm hứng yêu nước ấy còn được thể hiện bằng nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau với nhiều mức độ : yêu thương có, hờn giận có, buồn vui có, thao thức băn khoăn có, bàng hoàng hổ thẹn có, rạo rực hả hê có, tự hào có, xót thương có…với các giọng điệu đa dạng: bi ai, hùng tráng, xót xa, tâm tình, kêu gọi…và tình cảm ấy được thể hiện dưới nhiều dạng thức khác nhau : đó là ý thức tự cường, tự tôn dân tộc; là khát vọng xây dựng đất nước hoà bình, hạnh phúc; là sự tự hào về giống nòi, tự hào về lịch sử, văn hoá, phong tục, tiếng nói dân tộc; hoặc cũng có thể là tình yêu đối với một vùng trời cụ thể nào đó của quê hương mình, tình yêu đối với một nét riêng trong tính cách Việt Nam; hoặc có khi là nỗi đau buồn da diết của một thời đất nước tối tăm… 

Với sự biểu hiện đa dạng trong thể tài, cảm xúc, dạng thức như vậy, cảm hứng yêu nước trở thành một nội dung lớn, xuyên suốt trong Văn học Việt Nam nói chung và trong loại hình Văn học Việt Nam trung đại nói riêng. Nhưng dù biểu hiện đa dạng bao nhiêu thì cảm hứng yêu nước ấy tựu trung lại vẫn chỉ được thể hiện trong hai hoàn cảnh chính : hoàn cảnh đất nước có chiến tranh (Nam Quốc Sơn Hà, Bình Ngô đại cáo, Sông Lấp, Xúc Cảnh…) và hoàn cảnh đất nước thái bình (Phò giá về kinh, Thuật hoài, Ức trai thi tập…). Tuỳ từng hoàn cảnh, tình cảm ấy được biểu hiện ở những xúc cảm, mức độ và dạng thức khác nhau. Để rõ hơn, ta tìm hiểu về các hoàn cảnh lịch sử của đất nước và những giai đoạn văn học tương ứng với những tác phẩm tiêu biểu cho giai đoạn và hoàn cảnh lịch sử ấy.

Có thể nói, cảm hứng yêu nước là một cảm hứng mang tính chất truyền thống trong Văn học Việt Nam nhưng không bao giờ nhàm chán, sáo rỗng bởi tình cảm quê hương- đất nước luôn chân thật và tràn đầy trong mỗi người dân khi sinh ra và lớn lên. Tuy nhiên, sự mới lạ và hấp dẫn của các tác phẩm có nội dung yêu nước không chỉ bởi tính chân thực vầ dạt dào của xúc cảm mà còn bởi sự đa dạng và phong phú trong cách biểu đạt của tác giả và phương diện phản ánh của tác phẩm. Và tuỳ theo từng hoàn cảnh, có những phương diện và cách biểu đạt nổi trội lên hơn so với các phương diện và cách biểu đạt khác là vì đòi hỏi của hoàn cảnh xã hội, nhu cầu của bản thân người sáng tác.