Nhưng ông đò vẫn cố nén vết thương, hai chân vẫn kẹp chặt lấy cuống lái, mặt méo bệch đi như cái luồng sóng đánh hồi lùng, đánh đòn tỉa, đánh đòn âm vào chỗ hiểm. Tăng thêm mãi lên tiếng hỗn chiến của...

Đoạn trích “Người lái đò sông Đà” là đoạn văn xuất sắc, là dấu ấn chứng minh tài hoa của nhà văn Nguyễn Tuân cũng như là sự hiểu biết về thiên nhiên và con người Tây Bắc của ông. Đây chính là áng văn ca ngợi con người lao động vượt mọi khó khăn để chinh phục thiên nhiên cũng như miêu tả được sự hùng vĩ của dòng sông Đà.

Bên cạnh hình ảnh con Sông Đà hung ác với địa hình nhấp nhô nguy hiểm kèm theo dòng nước chảy siết chính là con người lao động nhỏ bé nhưng luôn cần mẫn và luôn làm chủ được công việc của mình. Đó là một ông lão hơn bảy mươi tuổi, tác giả không miêu tả về khuôn mặt ông nhưng lại kể khá rõ về dáng người đậm chất dân lao động. Đó là người có cánh tay rắn chắc như trai trẻ “tay ông lêu lêu như cái sào, chân ông lúc nào cũng khuỳnh khuỳnh như kẹp lấy một cuống lái tưởng tượng” cùng với cặp mắt tinh anh nhìn được rất xa. Ông lái đò đã dành phần lớn thời gian trong cuộc đời mình để làm công việc lái đò vượt sông Đà. Trên dòng sông nguy hiểm đó, ông đã đi đi lại lại hơn một trăm lần với hơn sáu mươi lần giữ tay lái chính. Hơn chục năm trong nghề giúp ông có những trải nghiệm quý giá, ông là người hiểu biết, từng trải và đã thông thạo từng nước đi đến mức có thể nhớ được “tất cả những luông nước của tất cả những con thác hiểm trở”. Như nhà văn Nguyễn Tuân, người lái đò chuyên nghiệp này có thể coi “sông Đà đối với ông lái đò ấy như một thiên anh hùng mà ông đã thuộc cả đến dấu chấm than, chấm câu và cả những đoạn xuống dòng”. Con sông Đà hung dữ đó có ba chặng chính cần phải vượt qua.
Đầu tiên là trùng vi thạch trận thứ nhất mở ra từ khi xuất phát. Ngay khi vào trận, những vũ khí ác liệt của dòng sông đã xuất trận với sóng nước dữ dội, đá sông được bài trí để đánh vào mạn thuyền. Đá sông cứng rắn lao vào bẻ gãy cán chèo thuyền, đâm thẳng vào bụng và hông thuyền. Còn dòng nước như một vận động viên đô vật, luôn tìm cách túm lấy ông lái đò để vật ngã người chỉ huy xuống. Dù ông lái đò đã bị thương nhưng ông vẫn kiên cường nghiến răng nén đau đớn, hai chân vẫn trụ vững kẹp chặt không buông cuống lái thuyền. Ông vẫn luôn giữ được sự tỉnh táo để chỉ huy con thuyền đi đúng hướng, vượt qua được chiến trường.

Đến trùng vi thạch trận thứ hai, mọi thứ dường như khác nhiều so với thạch trận một. Thấy con thuyền qua được hiệp một an toàn, sông Đà đã lập tức thanh đổi thế trận, tăng thêm nhiều thử thách hơn, nhiều cửa tử hơn. Cửa sinh duy nhất được bố trí lệch hẳn sang tả ngạn, có nhiều che chắn hơn, bí ẩn hơn với mục đích đánh lừa ông lái đò. Nhưng với hơn trăm lần đi, ông lái đò đã nắm rõ được từng nước đi bố trí của chúng trong lòng bàn tay. Ông cưỡi thác sông Đà như cưỡi trên lưng hổ, nhanh chóng nắm lấy bờm sóng rồi lấy sức bật con thuyền lách vào cửa sinh. Chính vì ông quá hiểu quy luật phục kích của đá, quá thuộc binh pháp của dòng sông nên có thể nhanh chóng hành động khiến cho bọn đá không kịp trở tay để túm lấy ông.

Trùng vi thạch trận cuối cùng xuất hiện với ít cửa hơn nhưng cửa bên phải hay cửa bên trái đều là cửa tử cả. Sông Đà đã mưu trí đặt luôn cửa sống duy nhất ở giữa trung tâm con thác. Biết là nguy hiểm nhưng với tất cả kinh nghiệm của mình, ông lái đò đã kiên quyết chỉ huy con thuyền lao thẳng vào giữa cửa thác ” Vút vút, cửa ngoài, cửa trong, lại cửa trong cùng thuyền như một mũi tên tre xuyên nhanh qua hơi nước, vừa xuyên vừa tự động lái được, lượn được”.

Đây chính là đỉnh điểm của nguy hiểm cũng như cao trào của trận chiến. Con thuyền lướt trên đỉnh sóng sông Đà và hình ảnh rõ nhất trên mũi thuyền chính là người lái đò tài ba kiên cường bất khuất. Dù thiên nhiên hùng vĩ nguy hiểm thì con người vẫn làm chủ được, vẫn huy hoàng chiến thắng mọi trận chiến với thiên nhiên. Bao nhiêu binh mã được bố trí dưới lòng sông đều phải ở lại vươn theo sắc mặt xanh lè và ánh nhìn tức giận về phía con thuyền. Hình ảnh con người mà được tác giả ví với “khối vàng mười” thực tế lại chính là những người lái đò với vết hằn của thời gian, vết tích của những công việc nguy hiểm. Người lái đò này không được Nguyễn Tuân đặt tên như là đại diện cho biết bao người lái đò khác cũng đang chăm chỉ lao động, ngày ngày anh dũng chiến đấu.

Nhà văn Nguyễn Tuân đã tái hiện cho người đọc một bức hùng ca đầy vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên. Đó là những kiến thức về địa lý, về lịch sử,...những kiến thức thực tế mà tác giả đã tích lũy được trong thời gian đi thực tế tại vùng Tây Bắc.