Thạch Lam là một trong những nhà văn tiêu biểu của khuynh hướng văn học lãng mạn. Những tác phẩm của ông chủ yếu là khai thác thế giới nội tâm của nhân vật với những cảm xúc mong manh, mơ hồ trong cuộc sống thường ngày. Hai tác phẩm “Gió lạnh đầu mùa” (in trong tập truyện ngắn “Nắng trong vườn”) và “Hai đứa trẻ” đều thể hiện rõ lối viết văn giàu chất thơ, nhẹ nhàng, sâu lắng của Thạch Lam.
“Gió lạnh đầu mùa” được in trong tập truyện ngắn Nắng trong vườn (xuất bản năm 1938). Đây là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Thạch Lam. Truyện đã miêu tả bức tranh thiên nhiên và cảnh đời thường của con người lúc giao mùa đầy tinh tế, biểu cảm qua ngòi bút đậm chất trữ tình.
Còn “Hai đứa trẻ” là truyện ngắn rút từ tập truyện ngắn Nắng trong vườn. Tác phẩm có nhiều đặc điểm giống với Gió lạnh đầu mùa như kết cấu khép, thời gian chiều tối, không gian phố huyện nghèo… nhưng cũng có nét riêng biệt độc đáo. Đó là sự đối lập giữa quá khứ tươi đẹp và thực tại tăm tối; giữa ánh sáng và bóng tối; giữa cái bi và cái hùng…
Như vậy, cả hai tác phẩm đều thuộc khuynh hướng văn học lãng mạn. Tuy nhiên, mỗi tác phẩm lại mang những nét riêng về nội dung và nghệ thuật. Việc so sánh sẽ giúp ta thấy rõ hơn điều đó.
Trước hết, ở phương diện nội dung, cả hai tác phẩm đều phản ánh chân thực cuộc sống của những kiếp người nhỏ bé nơi phố huyện nghèo hay xóm làng quê mùa. Ở đó, có những em bé nghèo khổ, thiếu thốn phải chịu đựng gió rét, có bà lão điên lang thang, có chị Tí hàng nước, bác phở Siêu, vợ chồng bác xẩm… Họ là những mảnh đời bất hạnh, đáng thương đang phải oằn mình chống chọi với đói rét, tăm tối. Nhưng họ vẫn cố gắng bám trụ lấy cuộc sống bằng nghề mưu sinh của mình. Trong lòng họ vẫn luôn le lói niềm tin vào tương lai tươi sáng.
Tiếp đến, xét về mặt nghệ thuật, cả hai tác phẩm đều sử dụng thành công thủ pháp nghệ thuật tương phản đối lập để làm nổi bật những hình ảnh, chi tiết quan trọng. Đồng thời, cả hai tác phẩm còn có chung một số biện pháp nghệ thuật khác như ẩn dụ, điệp ngữ, liệt kê… Đặc biệt, cả hai tác phẩm đều thấm đượm chất thơ, chất trữ tình. Chất thơ ấy toát lên từ khung cảnh thiên nhiên, từ nhịp sống bình dị của con người cho tới từng suy nghĩ, cảm xúc của các nhân vật.
Tuy nhiên, bên cạnh những nét tương đồng, hai tác phẩm vẫn có những nét riêng về nội dung và nghệ thuật. Trước tiên, ở Gió lạnh đầu mùa, Thạch Lam đã khắc họa thành công vẻ đẹp tâm hồn của những đứa trẻ nghèo khó, bất hạnh. Dù phải chịu nhiều thiệt thòi, thiếu thốn song chúng vẫn giữ được tâm hồn trong sáng, vô tư, hồn nhiên. Còn ở Hai đứa trẻ, nhà văn đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật Liên - một cô gái nhỏ tuổi nhưng sớm có ý thức về hoàn cảnh sống và nỗi khổ của những người dân nghèo nơi phố huyện.
Về nghệ thuật, nếu Gió lạnh đầu mùa sử dụng ngôi kể thứ ba thì Hai đứa trẻ lại được trần thuật theo ngôi kể thứ nhất. Điều này khiến cho câu chuyện trở nên khách quan, chân thực hơn. Ngược lại, cách lựa chọn ngôi kể thứ nhất khiến cho mạch cảm xúc trong Hai đứa trẻ trở nên gần gũi, thân thiết hơn.
Như vậy, tuy cùng chung một khuynh hướng thẩm mĩ nhưng cả hai tác phẩm đều có những nét riêng về nội dung và nghệ thuật. Sự so sánh trên đây đã góp phần khẳng định tài năng, phong cách nghệ thuật độc đáo của Thạch Lam.