Phân tích bài thơ bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến (ngắn gọn)

Nguyễn Khuyến là một nhà thơ lớn của dân tộc. Một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông là “Bạn đến chơi nhà”. Bài thơ đã ca ngợi tình bạn chân thành, thắm thiết:
“Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta!”
Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, với cấu trúc đề, thực, luận, kết. Tác phẩm đã gửi gắm một tình bạn quý giá, đáng trân trọng.
Tác giả đã mở đầu bài thơ bằng việc giới thiệu người bạn đến thăm nhà. Cụm từ “đã bấy lâu nay” chỉ thời gian, mang nghĩa là rất lâu rồi bạn mới ghé thăm. Việc sử dụng cách xưng hô “bác” cho thấy thái độ đầy thân mật và gắn bó giữa những người bạn. Người xưa thường quan niệm rằng đến nhà chơi mà không có gì đãi bạn thì thật mất lịch sự. Bởi vậy mà Nguyễn Khuyến đã liệt kê một loạt các yếu tố ngăn cản việc trò chuyện giữa chủ và khách. Đó là sự thiếu sót gần như toàn bộ, từ trẻ con đi mua đồ đến đồ ăn trong nhà:
“Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.”
Những câu thơ trên đều thuộc vần bằng, gợi ra cảm giác thiếu vắng, đìu hiu của một vùng quê nghèo. Mọi thứ đều thiếu thốn, ngay cả đồ ăn để đãi bạn cũng chẳng có. Hai câu thơ thực còn thể hiện rõ sự bất lực trước hoàn cảnh của chính tác giả:
“Đầu trò tiếp khách, trầu không có”
Trong văn hóa truyền thống của Việt Nam, khi tiếp khách, người ta thường mời nhau miếng trầu. Trầu là đại diện cho tình cảm, cho lời chào hỏi thân thương nhất. Vậy mà ở đây, ngay cả điều cơ bản ấy cũng không có. Sự thiếu thốn đã lên tới tận cùng. Nhưng ngay trong hoàn cảnh đó, tác giả lại nói ra được sự chân thành, ấm áp của mình:
“Bác đến chơi đây ta với ta”
Câu thơ cuối cùng xuất hiện cụm từ “ta với ta”, vốn dùng để chỉ cái tôi đa nghĩa, bao la. Ở đây, “ta” đầu tiên chính là chủ nhà - Nguyễn Khuyến, còn “ta” sau là tác giả và người bạn của mình. “Ta với ta” đồng nghĩa với chúng ta với nhau, tuy hai mà một. Điều này thể hiện tình bạn tri kỷ, không cần phải có bất cứ thứ vật chất nào mà vẫn vui vẻ, hạnh phúc. Tình bạn ấy vượt lên trên mọi thứ vật chất tầm thường. Câu thơ cuối cùng đã khiến cho bài thơ trở nên tươi sáng hơn nhờ thông điệp tốt đẹp về tình bạn.
Như vậy, qua bài thơ “Bạn đến chơi nhà”, Nguyễn Khuyến muốn khẳng định tình bạn cao đẹp, không màng đến những thứ vật chất tầm thường.