Cậy em, em có chịu lời, Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa. Giữa đường đứt gánh tương tư, Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em. Kể từ khi gặp chàng Kim , Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề. Sự đâu són...

Nguyễn Du là một đại thi hào dân tộc Việt Nam, danh nhân văn hóa thế giới. Truyện Kiều là tập đại thành của ông kết tinh những giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc. Nhân vật Thúy Kiều nổi bật hơn cả với vẻ đẹp hoàn mĩ nhưng lại phải chịu số phận éo le, đau khổ. Điều đó được thể hiện rõ trong đoạn trích Trao duyên.

Đoạn trích “Trao duyên” nằm ở phần hai của tác phẩm, có ý nghĩa rất lớn trong việc phát triển tâm lí của nhân vật Thúy Kiều. Sau khi gia đình bị oan án, Kiều quyết định bán mình chuộc cha để cứu cha và em trai khỏi đòn roi tra tấn dã man. Trước khi theo Mã Giám Sinh, nàng đã nhờ cậy em gái là Thúy Vân nối duyên giúp mình gặp lại Kim Trọng – mối tình đầu sâu đậm.

Mở đầu đoạn trích, Nguyễn Du đã miêu tả nỗi niềm giằng xé trong tâm trạng của Thúy Kiều:
“Cậy em em có chịu lời,
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa.”

Từ “cậy” được sử dụng rất đặc biệt, không phải là nhờ, mà là trông đợi, hy vọng Thúy Vân có thể giúp đỡ mình. Hành động “lạy”, “thưa” cũng thể hiện sự kính trọng đối với em gái, đồng thời cũng là dự cảm về tầm quan trọng của chuyện sắp nói. Những câu thơ tiếp theo, Thúy Kiều đã bộc bạch về mối tình dang dở của mình với chàng Kim, đồng thời bày tỏ mong muốn Thúy Vân sẽ chấp nhận lời thỉnh cầu của mình:

“Giữa đường đứt gánh tương tư…
Kể từ khi gặp chàng Kim...
Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề.”

Thúy Kiều đã nhắc đến mối tình tuyệt đẹp với Kim Trọng bằng tất cả sự trân trọng, yêu mến. Nàng nhớ lại những kỉ niệm ngọt ngào, những lời hẹn ước, thề nguyền trăm năm hạnh phúc. Thế nhưng, vì biến cố bất ngờ ập đến, khiến nàng buộc phải lựa chọn giữa chữ hiếu và chữ tình. Để bảo vệ cha mẹ, nàng đã chấp nhận hi sinh bản thân, bán mình chuộc cha. Khi trao lại mối duyên của mình cho Thúy Vân, nàng vẫn không nguôi tiếc nuối, đau đớn.

Sau khi thuyết phục em gái, Thúy Kiều đã trao lại những kỉ vật thiêng liêng cho Thúy Vân:

“Chiếc vành với bức tờ mây…
Phím đàn với mảnh hương nguyền ngày xưa.”

Những kỉ vật ấy đều gắn liền với những kỉ niệm đẹp đẽ giữa Thúy Kiều và Kim Trọng. Chiếc vành, bức tờ mây, phím đàn, mảnh hương nguyền đều là minh chứng cho tình yêu chân thành, thắm thiết của đôi lứa. Việc trao lại những kỉ vật ấy cho em gái là hành động dứt khoát, quyết liệt của Thúy Kiều. Nàng đã chấp nhận buông tay mối tình đầu tươi đẹp để em gái thay mình tiếp tục mối lương duyên.

Tuy nhiên, trong lòng Thúy Kiều vẫn luôn canh cánh một nỗi buồn, bởi nàng đã phải đánh đổi tình yêu để cứu lấy mạng sống của cha mẹ. Nỗi đau ấy càng trở nên ám ảnh hơn khi nàng nghĩ tới cảnh tượng chia lìa, xa cách:

“Mai sau dù có bao giờ…
Trông ra ngọn cỏ lá cây…
Hồn còn mang nặng lời thề…
Nát thân bồ liễu, đền nghì trúc mai.”

Thúy Kiều đã tưởng tượng ra cảnh tượng đau thương, bi thảm khi phải rời xa người mình yêu. Nàng tự trách bản thân đã phụ bạc Kim Trọng, khiến chàng phải chịu đựng nỗi đau chia lìa, xa cách. Từ đó, ta có thể thấy được tấm lòng thủy chung, son sắt của Thúy Kiều dành cho Kim Trọng.

Bằng ngôn ngữ giàu sức gợi hình, gợi cảm cùng những biện pháp tu từ đặc sắc, Nguyễn Du đã khắc họa thành công tâm trạng đau đớn, dằn vặt của Thúy Kiều khi phải trao lại mối duyên của mình cho em gái. Đồng thời, nhà thơ cũng thể hiện sự trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp nhân cách của nhân vật.