Phân tích khổ thơ: Con nay cũng một người trong nước Phải nhắc câu Gia, Quốc đôi đường Làm trai hồ thỉ bốn phương Sao cho khỏi thẹn với gương Lạc Hồng

Nguyễn Công Trứ là nhà nho có tài kinh bang tế thế. Ông đã từng giữ nhiều chức vụ quan trọng của triều đình như Chánh chủ sử, Tổng đốc Hải An, Thủ khoa Hàm tử… nhưng ông chỉ coi đó là “công danh phù phiếm”. Nguyễn Công Trứ được biết đến nhiều nhất qua những bài hát nói mà ông gọi là ca trù nói láo hay nói phách. Bài hát nói “Chí anh hùng” thể hiện rõ nét tính cách của nhà thơ và khát vọng công danh của ông. Đặc biệt, đoạn cuối bài thơ đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc bởi khí phách hiên ngang của bậc đại trượng phu:
“Chí làm trai nam bắc đông tây
Cho phí sấn phong lưu phải gì
Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông.”
Trong xã hội phong kiến xưa, quan niệm về chí làm trai rất phổ biến. Đây không đơn thuần là lí tưởng sống mà còn là lẽ sống của đấng nam nhi. Quan niệm này xuất phát từ quan điểm về sự phân chia thứ bậc trong xã hội gồm có quân – sư – phụ (quan – thầy – cha). Theo đó, kẻ làm trai sinh ra ở đời là để thực hiện những nhiệm vụ lớn lao, gánh vác trách nhiệm to lớn chứ không phải là chuyện tầm thường nhỏ nhặt. Trong bài thơ “Chí anh hùng”, Nguyễn Công Trứ đã khẳng định chí hướng của mình bằng những lời lẽ đanh thép, dứt khoát:
“Nam, Bắc, Đông, Tây, nơi nào cũng muốn tới,
Tuổi trẻ chẳng mấy chốc mà già.”
(Tản Đà dịch)
Nhà thơ tự tin khẳng định bản lĩnh của mình khi dám bước chân vào cuộc hành trình đầy gian nan thử thách. Với Nguyễn Công Trứ, tuổi trẻ trôi đi rất nhanh nên nếu ta chần chừ thì sẽ đánh mất thời cơ quý báu. Chính vì vậy, ông quyết tâm lên đường để thỏa mãn ước mơ khám phá mọi miền đất lạ. Nhà thơ ý thức được vai trò, vị trí của bản thân trong vũ trụ bao la:
“In dấu chân trên khắp mọi nẻo đường,
Để lại tên tuổi trước muôn đời sau.”
Với Nguyễn Công Trứ, việc tạo dựng sự nghiệp đối với kẻ sĩ là điều tất yếu. Bởi vậy, ông luôn nỗ lực hết sức để đạt được mục đích ấy. Tuy nhiên, dù có thành công hay thất bại thì ông vẫn chấp nhận vì ít ra ông cũng đã sống một cuộc đời thật ý nghĩa.
Qua bài thơ “Chí anh hùng”, chúng ta thấy được vẻ đẹp của một nhân cách cứng cỏi, kiên cường, dám nghĩ, dám làm. Đồng thời, tác phẩm cũng giúp chúng ta hiểu thêm về tấm lòng yêu nước thiết tha của Nguyễn Công Trứ.