Nỗi buồn quả phụ “Buồn trông trăng, trăng mờ thêm tủi: Gương Hằng Nga đã bụi màu trong! Nhìn gương càng thẹn tấm lòng, Thiên duyên lạnh lẽo, đêm đông biên hà. Buồn xem hoa, hoa buồn thêm thẹn: Cánh hả...

Trong xã hội phong kiến xưa, thân phận của người phụ nữ luôn bị coi rẻ, chà đạp và đối xử bất công. Họ không được tự quyết định số phận của mình mà phải sống theo sự sắp đặt của cha mẹ hay chồng con. Vì vậy, những bi kịch về tình yêu, hôn nhân gia đình thường xảy ra khiến cho họ phải chịu nhiều đau khổ, tủi nhục. Đoạn trích "Nỗi buồn quả phụ" trong tác phẩm "Ai Tư Vãn" của Lê Ngọc Hân chính là một minh chứng tiêu biểu cho điều đó.

Lê Ngọc Hân (1770- 1799), còn gọi là Công chúa Ngọc Hân, con gái đầu của Đức Hiển Tông Quang Trung Hoàng Đế Nguyễn Huệ và Hoàng hậu Lê Ngọc Hân. Bà là một thi sĩ tài danh thời Tây Sơn. Tác phẩm nổi tiếng nhất của bà là tập thơ chữ Hán "Ai Tư Vãn", gồm 138 bài thơ, sáng tác năm 1796 để tưởng nhớ vua Quang Trung vừa mất. Bài thơ này thể hiện tâm trạng cô đơn, buồn bã của người vợ góa khi chồng mất đi.

Mở đầu bài thơ, tác giả sử dụng hình ảnh ẩn dụ "gương Hằng Nga" để nói lên nỗi buồn của người vợ góa. Gương Hằng Nga là tượng trưng cho vẻ đẹp thanh tao, thuần khiết của người phụ nữ. Tuy nhiên, ở đây, nó lại mang ý nghĩa ngược lại, ám chỉ sự tàn phai, lụi tàn của nhan sắc và tuổi xuân. Người vợ góa nhìn vào gương, thấy mình già nua, xấu xí hơn trước rất nhiều. Điều này khiến bà cảm thấy buồn bã, tiếc nuối cho quãng thời gian tươi đẹp đã qua.

Tiếp theo, tác giả tiếp tục sử dụng biện pháp so sánh "cánh hải đường đã quyện giọt sương" để miêu tả sự héo hon, tàn tạ của người vợ góa. Cánh hải đường vốn là loài hoa tượng trưng cho sự tươi trẻ, sức sống mãnh liệt. Nhưng giờ đây, nó đã bị bao phủ bởi lớp sương mù dày đặc, như muốn che giấu đi vẻ đẹp ban đầu của nó. Hình ảnh này gợi liên tưởng đến sự tàn phai của nhan sắc và tuổi xuân của người vợ góa.

Cuối cùng, tác giả kết thúc bài thơ bằng câu hỏi tu từ "cảnh nào cũng ngùi ngùi cảnh ấy". Câu hỏi này thể hiện sự chán chường, tuyệt vọng của người vợ góa trước thực tại phũ phàng. Cảnh vật xung quanh đều mang vẻ u sầu, ảm đạm, khiến bà càng thêm buồn bã, cô đơn.

Bài thơ "Nỗi buồn quả phụ" là một bức tranh chân thực về nỗi buồn của người vợ góa trong xã hội phong kiến. Qua đó, ta có thể thấy được những bất công, thiệt thòi mà người phụ nữ phải gánh chịu. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện niềm khao khát được yêu thương, trân trọng của họ.