Nguyễn Du là một đại thi hào của dân tộc Việt Nam, ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm văn học có giá trị như "Truyện Kiều", "Độc Tiểu Thanh kí"... Trong đó, bài thơ "Kiều ở lầu Ngưng Bích" được trích từ "Truyện Kiều". Đây là một trong những đoạn thơ hay nhất, thể hiện rõ tâm trạng cô đơn, buồn tủi và nỗi nhớ nhà da diết của Thúy Kiều khi bị giam lỏng ở lầu Ngưng Bích.
Mở đầu đoạn thơ, Nguyễn Du đã khắc họa khung cảnh thiên nhiên hoang vắng, lạnh lẽo nơi lầu Ngưng Bích:
"Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân
Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung
Bốn bề bát ngát xa trông
Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia."
Lầu Ngưng Bích là nơi Kiều bị giam giữ, khóa kín tuổi thanh xuân tươi đẹp của nàng. Khung cảnh thiên nhiên xung quanh lầu Ngưng Bích cũng vô cùng hoang vu, hiu quạnh. Những hình ảnh "non xa", "trăng gần", "cát vàng", "bụi hồng" gợi lên cảm giác cô đơn, lạc lõng của Kiều giữa chốn đất khách quê người.
Trong hoàn cảnh ấy, Kiều càng thêm nhớ nhung gia đình, quê hương:
"Bẽ bàng mây sớm đèn khuya
Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng."
Kiều sống trong cảnh "mây sớm đèn khuya", ngày đêm cô đơn, lẻ loi. Nàng nhớ về cha mẹ già yếu, em gái dại khờ đang ngóng chờ tin tức của mình. Nỗi nhớ nhà da diết khiến Kiều như bị chia cắt thành hai mảnh, nửa tình nửa cảnh.
Tiếp theo, Nguyễn Du đã miêu tả tâm trạng đau khổ, tuyệt vọng của Kiều khi nghĩ đến tương lai mờ mịt phía trước:
"Buồn trông cửa bể chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nước mới sa
Hoa trôi man mác biết là về đâu?"
Hình ảnh "cửa bể chiều hôm" gợi lên sự mênh mông, rộng lớn của biển cả. Kiều nhìn thấy con thuyền nhỏ bé, thấp thoáng ngoài khơi xa, không biết thuộc về ai. Hình ảnh "ngọn nước mới sa" gợi lên sự bấp bênh, chông chênh của cuộc đời. Kiều tự hỏi hoa sẽ trôi về đâu, liệu có còn gặp được người thân yêu nữa hay không.
Cuối cùng, Nguyễn Du đã kết thúc đoạn thơ bằng hình ảnh "bóng chiều tà":
"Buồn trông nội cỏ rầu rầu
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh."
Hình ảnh "nội cỏ rầu rầu" gợi lên sự tàn tạ, héo úa của vạn vật. Kiều nhìn thấy cảnh vật xung quanh đều nhuốm màu u ám, ảm đạm. Tâm trạng của Kiều cũng vì thế mà trở nên bi thương, tuyệt vọng hơn bao giờ hết.
Như vậy, qua đoạn thơ "Kiều ở lầu Ngưng Bích", Nguyễn Du đã khắc họa thành công tâm trạng cô đơn, buồn tủi và nỗi nhớ nhà da diết của Thúy Kiều khi bị giam lỏng ở lầu Ngưng Bích. Đoạn thơ sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật đặc sắc như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa,... để tạo nên bức tranh thiên nhiên và tâm trạng của nhân vật một cách sinh động, chân thực.